HUWĞUSR UXRKNF

Rilus ub.uğar usşzusş, ı+zr% Ündğhuz Huwğusr uxrknf^ SUĞSUĞU lnwi vr ışizşğ fupg^ 31 Wndlrirz şd 1 şd 3 *üniınirz! Sşğ wu<nğe krdg hrır ağuıuğumndr 4 *üniıni Şğş=buçkr!

Uwi uxrknf SUĞSUĞU rğ bznğaudnğndkrdzzşğg m'ndppt Rilus auwğşzumrjzşğnd^ supkşlnf nğ ausuwz ub.uğar st< ırğt .upupndkrdz nd aubındkrdz!

Uxnp<uhuandkşuz Zu.uğuğrz şğtmnduz wuwıuğuğndkrdzg

{UWU İ*(RUWR NDĞU:NDKRDZG UHĞŞLND GZKUJ?RZ

 UDŞLR MUĞÜUHUA GLLULND TRZ?´

Giı Uxnp<uhuandkşuz Zu.uğuğndkşuz mnpst aupnğendu, ındşulzşğnd^ şğtm Kndğ=rnw st< ?nğnzu ausuouğumtz suaujud 14 anür! Uwi krdg buı şğmuğ cusuzumt r fşğ uğquzuüğndu, suanduz krdşğnd ustztz yn=ğz t^ rzv nğ mg kşlueğt kt aşıöaşıt udşlr =rv suğe mg suauzuw! Çuwj auğjz uwz t nğ znwz kuynf vr humirğ krdg çnlnğ uznzj^ nğnz= ustz +ğ mg fuğumndrz! Uwi krdg ustz +ğ mg hıgımr 900zşğnd bndğ<! Fşğ<rz şğş= +ğşğnd gzkuj=rz znğ fuğumndu,zşğndz krdşğg şpuz 910^ 963^ 942! Uirmu mg zbuzumt nğ ?nğnzuwr ets huw=uğg ıumudrz uzö+ğ mg szuw ihuindu, uğerdz=g uhuanfşlnd^ suzuduze nğ şğmğr öuzuöuz fuwğşğndz st< mnhrı mşğhnf m'uzışindrz wuzqzuğuğndu, sr<njuxndszşğg^ çuösndkrdzzşğ =nf =nfr mndüuz uxuzj wuğüşlnd gzmşğuwrz aşxudnğndkrdz huaşlnd ağusuwumuzg! Şğmğr st< buışğ sıuanü trz zuşd uwz huımşğzşğtz nğnz= huğöndşjuz Uwu İ+)ruwr st< uzjşul Ndğçuk iuğ=ndu, uxu<rz zusuör +ğg^ ndğ^ giı Auzğuhşındkşuz Zu.uüua Tğınpuzrz^ 350 auöuğ anür zşğig nd endğig suizumjşjud zusuör uğuğnpndkşuz!

Ecnduğ vt şzkueğşl nğ uwihrir çuösndkşuz sg huğuüuwrz .u.ındszşğ hrır muwuzuwrz nd aşxudnğndkrdzzşğg hrır vwuğündtrz^ çuwj Uwu İ+ruwr suirz uxzndu, nğnbndsrz iışp,u, ndğu.ndkrdzz nd .uzeufuxndkrdzg suiusç uzışi euğqndj uwe .u.ındszşğg! Uwi suirz şğtm wiıum uzauzüiındkrdz wuwızşj Uxnp<uhuandkşuz Zu.uğuğ (uağtıırz Ünou^ nğ giud nğ Uwu İ+)ruwr ndğu.ndkrdzg uhğşlnd gzkuj=rz udşlr muğüuhua htı= t glluwrz=!

Zu.uğuğg şğtm uwi wuwıuğuğndkrdzg gğud Ürızumuzzşğnd :nğandğer aşı muwuju, cnpnftz şı=! Zu.uğuğg^ nğ imröçtz r fşğ ışzeuürz ub.uıuz= mg ıuzr ?nğnzuwr muhumjndkşusç^ giud nğ Uwu İ+)ruz 86 ıuğnduz sşğ şğuöuz=rz st< sşğ üşğrb.uzndkşuz muğşdnğ stm wuımuzrbz tğ^ ustz kndğ= auwğşzumjr ihuindsg! Orbe t nğ ustz suğe lrumuıuğ uhğşjud uwi ndğu.ndkrdzg! Çuwj uwi ndğu.ndkrdzg uhğşlnd gzkuj=rz htı= t nğ udşlr muğüuhua glluwrz=! Işp ışp uwi muğüuhuandkrdzg huandşjud^ çuwj ışiuz= nğ ışp ışp ul vwuğündşjud! {Mg .nğars nğ sşğ ustztz ndğu. fuwğmşuzrz rim htı= t wuğüşz= zu.uışindu, sr<njuxndszşğg´^ giud Uxnp<uhuandkşuz Zu.uğuğg!

:NĞAĞEUĞUZG *ĞTZ?ZŞĞND KPKU;ĞUĞ SG GZENDZŞJ ŞD

HŞINDKŞUZ AİMNPNDKŞUZ IUM UXUD GZMŞĞUWRZ JUZJŞĞG

:nğağeuğuzg gzendzşj +ğtz=zşğnd znğ kpku,ğuğ sg^ nğnf hşındkşuz aimnpndkşuz ıum m'uzjzrz gzmşğuwrz juzjşğg! *ğrzuü,r kpku,ğuğg mg çupmuzuw 10 w+endu,zşğt!

*ğrzuü,r kpku,ğuğnf muznzumuğündszşğ mg zşğsnd,ndrz ünğ,ndztndkşuz st< uwz gzmşğuwrz juzjşğnd^ nğnz= ,uxuwndkrdz mg suındjuzşz Kndğ=rnw ıuğu,=rz! Uwihti^ çnlnğ uwz juzjşğg^ nğnz= +ğumuz uxznduöz 1 srlrnz uwjşlnd m'ndzşzuz^ huğıudnğ şz szuwndz zşğmuwujndjrv sg ndzşzulnd Kndğ=ruwtz zşği! Znğ muznzumuğündsr ausuquwz^ uwz juzjşğg^ nğnz= vşz muıuğşğ uwi huğıudnğndkrdzg^ hrır vmuğşzuz auiuzşlr gllul Kndğ=rnw ıuğu,=rz^ uznzj ünğ,ndztndkrdzg hrır iuasuzuyumndr imröçg 50^ uhu% 95 ınmninf!

;uxuwndkrdz suındjuznp gzmşğuwrz juzjşğg huğıudnğ hrır glluz zuşd Kndğ=rnw +üıuıtğşğnd ındşulzşğg huaşlnd Kndğ=ruwtz zşği! Şğtm aupnğendşjud nğ uğetz rim imiu, şz çuzumjndkrdzzşğg Ersuışığ-r^ Rzikumğusr nd +üıuıtğşğnd sş, krd ndzşjnp uwl auğkumzşğnd aşı nd muğ,şi kt ausuquwzndkrdzzşğ ünwuju, şz! Üulnf Kfrkkgğ-r^ ıuğumuğ,ndkrdzzşğ nd uzausuquwzndkrdzzşğ muz şd uznğnbndkrdz sg .zeğnw uxuğmuw t!

*ğtz=zşğnd kpku,ğuğr gzendzndstz şı=^ Ot-At-Yttz =zzueuındkrdzzşğ azvşjrz! T+ömrdğ T+ötl :nğağeuğuzr çşstz wuwıuğuğşj nğ Auğuduwrz Ünğtuwtz^ Vrzuiıuztz nd Rğuztz şı= Kndğ=ru vnğğnğe şğmrğz t nğ mg iuasuzuyumt gzmşğuwrz stıruwtz zşği .+i=r uöuındkşuz rğudndz=g!

Aumuxum Kndğ=rnw aşı ndzşju, .zerğzşğndz

WNDZUİIUZ KĞ?UMUZ AUİIUINDKŞUZ UHİHĞŞJ

50 UZ*EUVND KXVNP İUĞ?

?upu=umuz mşuz=g rğ öuğsuzulr .nğandğezşğg ndzr! Uauduirm uznzjst stmg! Wndzuiıuz^ nğ Kndğ=rnw aşı =upu=umuz .zerğzşğ nd kbzusndkrdzzşğ ndzr suzuduze iu bğ<uzrz^ 50 auı uz+euvnd kxvnp iuğ= &UKİ-RAU/ uhihğşj uwi iuğ=şğg uğerdzuçşğnp kğ=umuz UİİNDFU Hubıhuzndkşuz Gzmşğumjndkşuz! Gzmşğumjndkşuz fuğvndkşuz :nğandğer Zu.uüua Xtsör Hubhndp wuwızşj nğ uwi fuoux=g uxu<rz fuoux=z t nğ mg muıuğndr ZUK*-r mus Şdğnsrndkşuz uzeus nğşdt şğmğr!

Uimt uxu< Gzmşğumjndkşuz mnpst uğerzuçşğndu, uz+euvnd iuğ=şğ fuouxndu, şz Kndğ=rnw^ Vrzuiıuzr şd İğr Luz=uwr çuzumzşğndz! Hubhndp udşljndj nğ suizudnğ uğı+zndkrdz iıujndu, t uğetz Wndzuiıuzr uhihğuz=g gzendzşlnd ausuğ! Wndzuiıuz uwi iuğ=şğg hrır ünğ,u,t uöuıuğuğ ub.uıuz=zşğnd gzkuj=rz!

İuğ=şğg mğzuz obeşl anprz ıum huandu, huwkndjrmzşğnd ışpşğg^ jusu=uwrz umuzzşğndz ışpşğg nd =rsruürıumuz zrdkşğg! İuğ=şğg ndzrz wuındm =ustğuzşğ nğnz= mğzuz lndiuzmuğzşğ uxzşl stm =rlnsşkğ aşxudnğndkşztz mus srzvşd 50 sşkğ anprz ıumtz!

USZ MNV NDPPŞJ

NĞ KNDĞ?RU UÖUI UĞQUMT *İSUZ ?UDULUZ

Usşğrmuwr rb.uzndkrdzzşğg Kndğ=rnw znğ mnv sg ndppşjrz nd huauz<şjrz nğ {Uzuınlnd ?rdlkrdğ´ arszuğmr ız+ğtz *isuz ?udulu uzwuhup uöuı uğqumndr çuzıtz!

Huauz<g zşğmuwujndj Usşğrmuwr Uğıu=rz Ünğ,nj Zu.uğuğndkrdzg^ wnğenğşlnf nğ Kndğ=ru wuğüt rğ iıuzqzu, wuzqzuxndkrdzzşğg şd uğeuğ^ kuyuzjrm nd uğuü auzündjulnd,nds sg ıuw uwi ünğ,rz!

Rzvhti ,uz+k t^ Rikuzhndlr şpşxzueuı uışuzr nğnbndsnf^ 18 Yşığnduğrz^ *isuz ?udulu^ nğ mg sşpueğndtğ {Kndğ=rnw st< muxufuğndkrdzg ıuhulşlnd ynğq gzşlnd´ wuzjuz=nf^ uöuı uğqumndu, tğ^ çuwj =uzr sg cus wşınw Rikuzhndlr ül.udnğ euıu.uöndkrdzg euğqşul qşğçumulndkşuz nğnbnds sg muwujndju, tğ şd ?udulu euğqşul pğmndu, tğ çuzı!

?udulu uwi uzüus mg sşpueğndr 15 Wndlri 2016rz Kndğ=rnw st< huıuau, örzndnğumuz auğndu,r ynğqrz suizumjndkrdz ndzşzulnd wuzjuz=nf!

AĞUHUĞUMNDŞJUD ÜNDÖMNDZOND?R ŞMŞPŞJDNW EUĞHUİR :UVG YĞJZNP UZQRZ HUIRCG

Suwri usindz^ Ğusuöuz huwğusr +ğşğndz euıuhuğışlr eth= sg huıuau, tğ Ündömndzond=r İ$ Üğrünğ Lndiudnğrv şmşpşjdnw bğ<uyumrz st<! Uzq sg yğjndju, tğ şmşpşjdnw euğhuir fğuwr .uvg nd öuwz üşırz zşıu, tğ^ uzuğüşlnf mğ+zumuz uğct=zşğg! Sş, upsndm çuğqğuju, tğ^ niırmuzndkrdzg aşıu=zzndkrdz çuzult şı= qşğçumulu, tğ .uvg yğjznp uzqg% öuwz sşpueğşlnf {up+kuışprzşğndz fzui huıouxşlnd´ usçuiıuzndkşusç!

Şğmnd usri ışdnpndkşusç =zzndkşztz şı=^ 14 Wndlrirz muwujud euıufuğndkşuz uxu<rz zriıg^ rim şğtm^ ağuhuğumndşjud euıuforxg^ giı nğnd^ Suölnds E$ uzndznf sşpueğşulg mg euıuhuğındtğ 1 ıuğr 4 usri uöuıuöğmsuz! Suölnds E$ nğhti rz=zuhubıhuzndkrdz^ erışl ındu, tğ nğ bu=uğu.ıt mg ıuxuhtğ^ <puwrz stm huandz ünğ,u, tğ wuzjuz=g şd arsu mg öp<uğ şpu,rz ausuğ!

SUA% (ĞUZİUAUW

IUPUZEUDNĞ ?UZEUMUÜNĞ;%

 KNĞNİ XUİIMTLTZŞUZR

Uğşdşl= lğuınd muw=t<g mg aupnğet nğ mşuz=tz aşxuju, t (ğuziuwr huındnw lşütnzr b=uzbuzumrğ^ =uzeumuünğ, Knğni Xuiımtltzşuz^ nğ auzğndkşuz luwz bğ<uzumzşğndz ,uz+k tğ Xuik-Mluz uzndznf! Uz ,zu, tğ 12 Eşmışsçşğ 1934rz İndğrnw Aulth =upu=r st<! Aşprzumrz mnpst huığuiındu, =uzeumzşğg^ nğnz= q+zndu, şz 1915r wrbuıumrz^ öşışpndu, şz (ğuziuwr öuzuöuz =upu=zşğndz st<! Xuiımtltzşuz uğeuğndkşuz nd uöuındkşuz irğuauğ tğ şd uwi ür,g uğıuwuwındu, t rğ =uzeumzşğndz st<!

2015rz =uzeumuünğ,g üuju, tğ Auwuiıuz nd suizumju, tğ uzmu.ndkşuz 24ğe ıuğşeuğqr auzerindkrdzzşğndz! Uz uwe uxrknf Mnsrıuir kuzüuğuzrz zndrğu, tğ sş,uzndz fuğhşır =uzeumg! Znwz +ğşğndz Xuiımtltzşuzrz bznğandu, tğ {Snfiti :nğşzujr´ sşıuwlg!

A*( UXJUZJ AUSŞĞÜZŞĞ MG MUÖSUMŞĞHT%

EUBZUMUAUĞ BUAUZ UĞ;ĞNDZR SUİZUMJNDKŞUSÇ

Usşğrmuwr Auw *üzndkşuz (+zıg &A*(/ imiu, t ausujuzjuwrz muğouışd ausşğüzşğnd buğ=r sg% {Sruirz Auwuiıuzr ausuğ´ muğüu.+ir zşğ=şd! Ausşğüzşğnd zhuıumz t sr<njzşğ iışp,şl Auwuiıuzrz zrdkumuz +üzndkrdz auijzşlnd ausuğ!

Çujsuz bznğauzetig hrır iuğ=ndr uwi+ğ% Arzübuçkr^ 30 Wndlrirz^ Rikuzhndlr cusnf şğşmnwşuz cusg 19$00rz! Ausşğürz hrır suizumjrz <ndkumuauğ Uzr Üufu)şuz^ hui ?ğrikn)gğ Zuöuğşuz^ ndıuauğ Uğu Irz=oşuz nd eubzumuauğ Buauz Uğ,ğndzr!

Yuyu=npzşğ hrır muğşzuz ausşğür ndppumr iyxndsrz aşışdrl aşışdşul auijttz

www.farusa.org/together

Uznz= nğnz= ausşğür ndppumr iyxndsrz vşz mğzuğ aşışdrl^ hrır muğşzuz ausşğüg udşlr fşğ< erışl znwz auijttz!

Lrçuzuzşuz şd sr<uöüuwrz +ğuürğ - wuındm {Suğsuğu´ +ğukşğkrz

*ĞNDUZ AŞI - 55

UB:UĞAG ŞD SŞZ?% SŞĞ ÇUÖNDS ANÜŞĞNF-JUDŞĞNF

Üğşj WUMNÇ IRDZŞUWŞUZ

Հայ գրականութեան մէջ, բանաստեղծութիւն եւ արձակ գրական սեռերուն առընթեր, թատրերգութիւնը կը համարուի այն շատ կենսական գրական սեռը, որ բեմն ու ընթերցողը կը բերէ աչք-աչքի, ականջ-ականջի, կը միտի ընդարձակելnւ մեր ընկալչութեանց հորիզոնը, մեր գիտելիքները զարգացնելու սրահի կամ թատերավայրի մը մէջ։ Գրական այս սեռը խտացնելով ամբողջ գործ մը՝ ատակ է ներկայացնելու կեանքի լայն պողոտաներուն ու քառուղիներուն վրայ աճած մեր հառաչանքներն ու զղջումները, ամենանեղ գռիհներու մէջ անգամ խեղդամահ ընել բռնացող երազն ու արդար ձգտումները մարդկութեան, ուրախութիւնն ու արցունքները մեր: Թատրերգութիւնը, մէկ խօսքով՝ Չարին ու Բարիին բախումը իրապաշտ սխրանքի մը վրայ կոթողnւած  այն մատուցումն է, որ ատակ է  դէպի ներամփnփ մտnրnւմներ առաջնnրդելnւ այն ընթերցnղը կամ ակնդիրը, nր կը խnրշի երկասիրութիւն կամ գիրք ընթեռնելէ,  ատակ է  ինքնասրբագրման ընթացքի մէջ դնելու զայն եւ իր թերութիւնները:

Առանց Հայ թատրերգութեան զարգացման, առանց Հայ թատրոնի կարեւորութեան ընկալման, առանց Ռէալիզմի թարմաշունչ բաբախումներով թատերական իմաստասիրական յօրինումներու՝ ապիկար խեղկատակութեան պիտի վերածուի այն կեանքը, ուր այսօր մենք կ'ապրինք կէս-մեռած, կ'ապրինք՝ չըսելո՞ւ եւ չգրելո՞ւ համար այս բոլորը, սարքուած եղելութիւններն ու դաւադրութիւնները մեր շուրջը, չներկայացնելո՞ւ համար այն ամէն ինչը, ապրուածն ու ոգորումներու ոգին՝ վրայ բեմին, որուն քուրայէն ելած գոլորշին է միայն զոր հանդիսատեսը կը տեսնէ:

Հայրենի հմուտ եւ անուանի թատերագէտ, թատերագիր, արուեստի բազմավաստակ գործիչ եւ բեմադրիչ, 1995-2007 Հայաստանի Թատերական գործիչներու միութեան նախագահ Փրոֆ. Երուանդ Ղազանչեան (Երեւան, 2 Յունիս 1937 – Երեւան, 30 Յուլիս 2019), որուն մահուան Ա. տարելիցն է այսօր՝ 30 Յուլիսին, իր անձնաւորութեան եւ նկարագիրին մէջ կը խտացնէ վերեւ նշուածները ապաքէն:

Երեքուկէս տարեկան մանուկ մըն էր Երուանդ Խաչատուրի Ղազանչեանը,  երբ  ստալինեան անողոք տիքթաթն ու անոր անհիմն ամբաստանութիւնները կը ձերբակալեն ու Սիպիր կ'աքսորեն իր հայրը: Փոքրիկին մտապաստառին վրայ ու հոգիին մէջ ամբողջ 17 տարի չսպիացող վէրքի այս դաջուածքը կը վերածուի անփարատելի ցաւի, որ շատ ծանր կը նստի ապագայ թատերագէտ արուեստագէտի մատղաշ սիրտին մէջ: Տարիներ ետք երբ ազատ կ'արձակուի ու աքսորավայրէն կը վերադառնայ տոհմիկ արեւմտահայ Խաչատուր Ղազանչեանը, կ'ըսուի, թէ... «սխալմա՜մբ» էր եղած անոր կալանաւորումը, հետեւաբար նաեւ անպարտ կը հռչակուէր:   

Արդարեւ, Հայաստանի Հանրապետութեան վաստակաւոր ժողովրդական արտիստ, Վարդան Աճեմեանի դերասանական ինստիտուտի յառաջապահ ու կարկառուն ուժերէն մին, 1993-էն Երեւանի Յակոբ Պարոնեանի անուան Երաժշտական Թատրոնի գեղարուեստական ղեկավարն ու զանազան Ազգային ակադեմական թատրոններու բեմադրիչ Փրոֆ. Երուանդ Ղազանչեանը այսօր ներկայ է մեր մէջ իր անմահ գործերով, թողած յիշատակներով, առատաձեռնօրէն իր մատուցածներով, ի սպաս Հայ թատրոնին եւ հայ սերունդներուն: Իր արուեստի գործունէութիւնները չսահմանափակուեցան լոկ Հայաստանէն ներս. հասան մինչեւ Ռուսաստանի, Միջին Արեւելքի ու հեռաւոր Ամերիկայի հայահոծ համայնքները, մինչեւ հոն՝ ուր կարօտն ու արեան թրթիռները թատերական կեանքի հանդէպ կ'եռեւեփէին սփիւռքահայ զանգուածներու մէջ, իր պարտասիլն անտեսող կամքին մէջ դնելով տինամիզմը յարատեւ ճգնանքի, նորանոր արարումներու:

Հայաստանէն դուրս, միայն Լիբանանի մէջ իր թատերական-բեմադրական գործունէութեանց անդրադառնալու եթէ ըլլանք՝ առանձին բերքատուութեամբ նշանառուող ատոք հասկերու հարստութիւն մը կը կազմեն անոնք, որ մեր մտածման կը բերեն 2001-2013 ժամանակահատուածը: Ժամանակաշրջան մը, որուն ընթացքին, Լիբանանի Հ.Բ.Ը.Մ.-Հ.Ե.Ը.-ի ղեկավարութեան յատուկ հրաւէրովն ու անոր հովանաւորութեան ներքոյ, Հ.Բ.Ը.Մ.-Հ.Ե.Ը. «Վահրամ Փափազեան» թատերախումբի վարչութեան եւ անոր դերասանակազմին հետ համագործակցաբար, Ղազանչեանի բեմադրութեամբ իրարու ետեւէ բեմ բարձրացան հայ եւ օտար մեծանուն դասականներու գործերը,- Թեննըսի Ուիլիամսի «Մենակութեան Վերջին Կանգառը» (2001), Էտուարտօ Տը Ֆիլիփփոյի «Երեխաները Կը Մնան Երեխայ» (2002), Երուանդ Ղազանչեանի «Այս երեկոյ Փափազեանի Հետ»ը (2003), Յակոբ Պարոնեանի «Պաղտասար Աղբար»ը (2003), Ճոն Փաթրիքի «Խաղաղ Մենաստան»ը, (2004), Յակոբ Պարոնեանի «Ատամնաբոյժն Արեւելեան»ը (2005), Տիմիթրիս Փսաթասի «Ստախօս Կ'ուզուի»ն (2006), Արամաշոտ Պապայեանի «Գնա՛ Մեռիր, Եկո՛ւր Սիրեմ»ը (2007), Արթիւր Միլլըրի «Սալեմի Վհուկները» (2008), Ժիրայր Անանեանի «Տէր, Մի՛ Թողուր Մեզ Անտէր»ը (2009), Յակոբ Պարոնեանի «Շողոքորթը» (2010), Ալեքսանդր Շիրվանզադէի «Ազգային Գործիչը» (2012), Կիլերմէ Ֆիկեյրետոյի «Եզովբոսը» (2013):

Արդարեւ, համայնքին համար տօնական ցնծապարար օրերու, մշակութային շաբաթի կը վերածուէին Ղազանչեանի Լիբանան ներկայութիւնն ու Փափազեանականներուն հետ իր առաջնորդութեամբ կատարուող թատերափորձերը, խաղարկութիւնները: Ինք՝ որ ապրեր էր Վահրամ Փափազեանին ճառագայթուն շունչն ու ազդեցութիւնը՝ յատկապէս 1965-ի ամառը, Լենինկրատի մէջ, Մեծ Վարպետին հիւանդանոց գտնուած եւ օրընդմէջ անոր այցելութիւն տուած օրերուն, հիմա իր շուրջ համախմբուած դերասանակազմի իւրաքանչիւր անդամի կը փոխանցէր վարակիչ շունչն ու ոգին Փափազեանի, կ'ուրախանար, կը պոռթկա՛ր, կը սպառէր իր ուժերը ուսուցանելով բազում  դիմագծումներ, քայլեր, շարժումներ: Իրեն համար տարբեր էր Փափազեանը՝ սիրուած ու տաղանդաւոր բեմի միւս բոլոր վարպետներէն: «Անկրկնելի երեւոյթ է Փափազեանը. մի հրաբխային հանճար, որ իր մէջ հաւաքած է դարերի մեր անբասիր երազը, մեր ժողովրդի պայքարներն ու իղձերը», կ'ըսէր ան:

Նուիրում աշխատանքին հանդէպ՝ հաստատակուռ ինքնատպութիւն կերտելու չափ իր մէջ. ծայրայեղ բծախնդրութեամբ մօտեցում տրուած գործին նկատմամբ՝ արհեստավարժի մակարդակի բարձրացնելու այն տաղանդը, որ կը դրսեւորուի խաղարկութեան ընթացքին: Ասոնք իր նկարագիրին շեշտ գիծերն են, որոնց մէջ առինքնող գեղեցկութեամբ մը կ'օրօրուին իր հիւմըրն ու համեստութիւնը, միաժամանակ իր խստապահանջ շուքը՝ գործին ժամանակը յարգելու տեսակէտէ, զոր հակառակը տեսնելու  պարագային, կրնայ կործանել դերասանին ցուցաբերած անլրջութիւնը, առանց սակայն զայն վիրաւորելու. ընդհակառակը, նոյնհետայն ցոյց տալով իր հանդուրժողութիւնն ու մեծութիւնը՝ խոնարհութեան հետ քովէ-քով: Առաքինութիւններ՝որոնք քիչերուն մէջ կ'ապրին համատեղ ու ներդաշնակ: Առաքինութիւններ՝ որոնք  նկարագիրի վերածուած՝ հոսած են երակներէն Երուանդ Ղազանչեանի, բնական հունով, անոր ստեղծագործական կեանքի ամբողջ ընթացքին:

Բայց ի՛ր իսկ խոստովանութեամբ, խոշոր ու ցաւագին բաց մը պիտի ապրէր ինք՝ եթէ հզօր նեցուկը չունենար Հայ բեմի առասպելներէն եւ վառ անհատականութիւն Գալիա Նովենցի, իր կինը, կեանքի պայքարի ընկերուհին, որ ափսոս մահացաւ կանուխ, երբ դեռ շատ ունէր տալիք Հայ թատրոնին: Երուանդ Ղազանչեան-Գալիա Նովենց զոյգը իրենց ստեղծած կերպարներով տասնամեակներ պիտի յիշուին ու  խանդավառեն թատրոնով ներշնչուող գալիք սերունդերը: Նոյն զոյգին արժանաւոր եւ տաղանդաւոր որդին՝ Յակոբ Ղազանչեանը, ներկայիս Հայաստանի Թատերական Գործիչներու Միութեան նախագահն է, որուն դուստրը՝ Մարիամ Ղազանչեանը, կը շարունակէ իր մեծ հօր եւ մեծ մօր, նաեւ հօր թատերարուեստի ուղին:

2019-ի Ապրիլին, երբ պոլսահայ «Ասմունքի Իշխանուհի» Տիկին Սիլվա Կոմիկեանի հետ կը գտնուէինք Երեւան՝ «Ծաղիկ»ի նախաձեռնութեամբ իրագործելու Յ. Թումանեանի, Կոմիտասի, Ե. Օտեանի եւ Լ. Շանթի ծննդեան 150-ամեակին նուիրուած գրական երեկոները, բախտն ունեցայ վեց տարի ետք կրկին տեսնելու Մեծ Մարդասէրն ու Մեծ Հայը, Փրոֆ. Երուանդ Ղազանչեանը, Անկախութեան Հրապարակին մօտ գտնուող Յ. Պարոնեանի անուան Երաժշտական Թատրոնի իր կեդրոնատեղիին մէջ:

-Օ՜ Յակոբ ջան, էս ի՜նչ հրաշալի անակնկալ, ե՞րբ ես եկել, պատմէ՛ տեսնենք, ո՞նց է Լիբանանը. ո՞նց է «Ծաղիկ»ը, էլի հարցազրո՞յց ես անելու իմ հետ: Ախր շա՜տ եմ կարօտել, բայց առողջութիւնս լաւ չի, անաւարտ գործերը շատ են. 15 րոպէ ժամանակ ունեմ, նստենք, զրուցենք մի քիչ. ո՞նց են Փափազեանցիները, ի՞նչ էք անում, ի՞նչ նորութիւններ...

-Փրոֆեսոր, մենք ալ ձեզ շատ կարօտցած ենք Պէյրութի մէջ.

-Սա Փրոֆեսոր բառը մի կողմ գցի Յակոբ ջան, հայ ենք ու մարդ ենք. է՛դքան:

-Պր. Ղազանչեան եկայ ձեզի յիշեցնելու, թէ գալ տարի Վարդան Աճեմեանի ծննդեան 115-ամեակն է, բան մը ընելու ենք:

-Իրաւունք ունե՛ս, իրաւունք ունե՛ս. անե՛նք, բայց, արի տես որ... Ասեմ ու միշտ ասել եմ, որ առանց Ազգային դրամատուրգիայի, չկա՛յ Ազգային թատրոն: Պետութիւնը ե՛ւ ժողովուրդը թող լա՛ւ ըմբռնեն այս մէկը եւ պէտք ա օգնեն Դրամատուրգիայի զարգացմանն ու յարատեւմանը:

Յայտնի էին իր յուսախաբութիւնն ու ցաւը... Ապա, պահ մը բան մը եւս յիշելու պէս շարունակեց.

-Բա՜ ո՜ւր է իմ «բաստուրմաս» Յակոբ ջան. գիտես, ես շա՜տ եմ տառապում, ուղղակի մեռնում եմ Պէյրութի համեղ ապուխտի, սուճուխի եւ լիբանանան խոհանոցի ճաշերի կարօտով,- հիւմըրով ըսաւ ան:

-Բայց քեզի վնաս են աղն ու պղպեղը, համեմունքները, Պր. Ղազանչեան,- պատասխանեցի, լա՛ւ գիտնալով, որ ինք առողջական հարցեր ունի չափազանց աղոտ եւ իւղալի ուտելիքներ ուտելուն համար:

-Պտի գամ, չմեռած պտի գամ Պէյրութ,- ըսաւ ծիծաղելով ու բաժնուեցանք:

Ի՜նչ գիտնար ինք, ի՜նչ գիտնայի ես, թէ այդ պիտի ըլլար մեր վերջին տեսակցութիւնը ու 3 ամիս ետք պիտի լսէի բօթը Փրոֆեսորին մահուան:

Յաճախ կ'ըսեն, թէ անփոխարինելի մարդ չկայ աշխարհի մէջ: Երբեք չեմ հաւատացած ասոր: Բնականաբար մեկնողին տեղը «գրաւողներ» պիտի ըլլան, բայց զայն փոխարինող մը՝ բնա՛ւ, մանաւանդ, երբ այս պարագային մեկնողները Փրոֆեսոր Երուանդ Ղազանչեանի նման անկրկնելի անձնաւորութիւններ են:

«ԾԱՂԻԿ» Գրական Ազգային հանդէս – Պէյրութ

dzaghig2004@yahoo.com