ՆՈՐ
ԼՈՒՐԵՐ    ՅՈՒՇԱՏԵՏՐ     ԳԻՐՔԵՐ   ԱՐԽԻՒ   ՄԵՐ ՄԱՍԻՆ     ՆԱՄԱԿ ԽՄԲԱԳՐՈՒԹԵԱՆ  
Share on Facebook Share on Twitter Share via e-mail
80. Տարի

ԳԻՐՔ

ԱՐԽԻՒ - 15 ՅՈՒԼԻՍ 2020 © NorMARMARA 2001 - 2020
Share on Facebook Share on Twitter Share via e-mail

Aumuxum sr<uöüuwrz muxnwjzşğnd mnvşğndz nd wnğenğzşğndz

XUÖSUMUZ ÜNĞ;NPNDKRDZZŞĞG MG BUĞNDZUMNDRZ AUW-UIĞHTWOUZUMUZ İUASUZR FĞUW

Uığhtwouzumuz mnpsg ndzr 11 öna^ auwmumuz mnpsg% 4 öna


Aumuxum nğ sr<uöüuwrz muxnwjzşğ şğtm mnvşğ nd wnğenğzşğ ndppşjrz Auwuiıuzr nd Uığhtwouzr örzşul ndcşğndz^ xuösumuz ünğ,npndkrdzzşğg şğtm ul buğndzumndşjuz şğmnd şğmrğzşğnd hşıumuz iuasuzuü,r şğmuwz=rz! Çujr huışğuösr eubırz fğuw suğıumuz ünğ,npndkrdzzşğtz^ huışğuös m'gzkuzuw zuşd lğuındumuz eubır fğuw^ ausujuzjtz zşği! Şğmnd mnpsşğnd lğuındndkrdzzşğg mg ıuğçşğrz rğuğst$ auwmumuz mnpsg mg zbt nğ zu.uwuğqum şpu, şz uığhtwouzumuz örzşul ndcşğg^ srzv uığhtwouzumuz nd kğ=umuz lğuındusr<njzşğg mg üğşz nğ üzeumn,ndkşuz imiu, trz auwmumuz iuasuzuhua örzndnğzşğg!


ZU: ÖNAŞĞND SUİRZ

Şğmnd mnpsşğz ul önaşğ ndzrz! Hubı+zumuz lğuındndkşuz ausuquwz şğtm hşıumuz iuasuzuü+ırr Ardiri-Uğşdşlşuz auındu,rz st<^ uöşğrzşğnd uğqumu, mğumnjzşğnd öna euğquz auöuğuhşı Üuğndb Ausçuğqndsşuz^ auğrdğuhşı İ+i Tlçumşuz^ ıuizuhşızşğ İsçuı Üuçğrtlşuz nd Üğrbu Sukşdnişuz! Frğudnğşulzşğnd krdg 5 t şd uznzj mşuz=rz fıuzü vr ihuxzuğ!

Üulnf uığhtwouzumuz mnpsrz^ Uığhtwouzr Hubıhuzndkşuz yn.zu.uğuğ^ eşğö+ğufuğ ?tğrs Ftlrwşd wuwızşj nğ Mrğumrr şd wu<nğenp +ğşğnd çu.ndszşğnd aşışduz=nf Uığhtwouzg ndzr 11 öna^ nğnzj sr<şd muw ö+ğufuğ sg! Ftlrwşdr .+i=şğnf^ auwmumuz örzşul ndcşğg ağkrxumn,u, şz iuasuzuwrz Knfndö ürdpg şd uwe wuğqumndsr aşışduz=nf önandu, şz 11 örzndnğumuzzşğ! Uinzj sr<şd muz ö+ğufuğ sg şd şğş= auöuğuhşızşğ!


FUĞVUHŞI YUBRZŞUZR AUZERHNDSG% ÇUZUMR PŞMUFUĞ MUÖSRZ AŞI

Auwuiıuzr Fuğvuhşı Zrmnl Yubrzşuz şğtm auzerhnds sg ndzşjud Hubıhuzndkşuz Zu.uğuğndkşuz nd örzşul ndcşğnd pşmufuğ muösrz aşı% Zu.uğuğ Eudrk I+znwşuzr nd örzşul ndcşğnd ihuwumnwır hşı *zzrm Üuihuğşuzr ül.udnğndkşusç! Çuğqğuünwz ihuwumuösg Fuğvuhşırz zşğmuwujndj rğufroumg^ aumuxumnğer ünğ,npndkrdzzşğg öihşlnd ndppndkşusç auwmumuz çuzumr =uwlşğg! Gzeü,ndşjud nğ rğufroumg mg üızndr çuzumr aimnpndkşuz zşğ=şd! ?zzuğmndşjuz zuşd auduzumuz öuğüujndszşğz nd örzşul ndcşğnd huıui.uz ünğ,npndkrdzzşğg!

Zrmnl Yubrzşuz uzüus sg şdi bşbışj nğ Auwuiıuzr aşı htı= vt .+irl ndcr erğ=şğtz!


R#ZV MG ÜĞT AUWMUMUZ MNPSG

Auwmumuz upçrdğzşğnd lğuındndkşuz ausuquwz^ 13 Wndlritz imişul uığhtwouzumuz örzşul ndcşğg krğu. euğqndjrz zuşd çzumufuwğşğ! Uöşğr örzndnğzşğ 10 uğm ndpuğmşjrz Vrzuğr ürdpr ndppndkşusç! Uığhtwouz zuşd auğndu,uwrz Uz+euvnd Kxvnp İuğ=nf &UKİ/ xsçumn,şj Çşğe ürdpr muğü sg muxnwjzşğg! Çuğşçu.ıuçuğ önaşğ vmuz!

Auwmumuz mnpsg ağuhuğumşj auw-uığhtwouzumuz iuasuzrz fğuw Uığhtwouzr {Tlhrk Atğsti-900´ UKİz fuğ uxzşlnd suirz ışiuzrdk sg! Uwi UKİzşğg Uığhtwouzr örzşul ndcşğndz huımuznp ustztz indp şd muğşdnğ iuğ=şğg mg muösşz^ uznzj rdğu=uzvrdğg m'uğct 30 srlrnz ınluğ! Çujr uimt^ auwmumuz mnpsg fuğ uxu, t uwl uhğuz=uzrbşğnf 10 UKİ şdi! Erışl ığndşjud nğ {Tlhrk Atğsti-900´ UKİz buı aö+ğ iuğ= sgz t^ aşıu.ndöndkrdz m'rğumuzujzt şd aşıu=ğ=ğumuzz uwz t nğ ub.uğar st< uxu<rz uzüus t nğ {Atğsti-900´ sg fuğ m'uxzndr! Hubıhuzndkşuz Zu.uğuğndkşuz mnpst ağuhuğumndu, ışiuzrdkrz st< mg ışizndr kt rzvhti auw örzndnğ sg ağkrx sg m'uğqumt şd +erz st< mg <u.<u.t {Atğsti-900´ UKİz!

Xuösumuz suizuütı^ Hubıhuzndkşuz Zu.uğuğndkşuz zu.mrz çuzçşğ Uğ,ğndz Wnfauzzrişuz şd uwcsnd çuzçşğ Bndbuz İışyuzşuz Ersuışığ-r rğşzj hubı+zumuz t<şğndz fğuw lndğşğ mg aupnğeşz öuğüujndszşğnd suirz! Uwihti% Uğ,ğndz Wnfauzzrişuz üğşj nğ 13 Wndlrirz uxu<rz uzüus gllulnf auwmumuz çuzumg ünğ,u,şj auwmumuz uğıueğndkşusç suğıumuz uz+euvnd kxvnp iuğ=şğ &UKİ/! {Uxu<rz uzüus gllulnf auwmumuz UKİzşğg ünğ,u,ndşjuz xuösumuz ünğ,npndkrdzzşğnd gzkuj=rz nd ,uxuwşjrz rğşzj zhuıumrz! Uznzj auğndu,r aşışduz=nf t nğ uığhtwouzumuz mnpst önandşjuz çuğqğuiırouz örzndnğumuzzşğ´^ üğşj Uğ,ğndz Wnfauzzrişuz^ rğ uwi sşmzuçuzndkrdzg ağuhuğumşlnf zuşd uzülşğtz^ xndişğtz^ uğuçşğtz^ huğimşğtz^ uığhtwouzşğtz^ kğ=şğtz^ fğujşğtz^ )ğuzişğtz^ üşğsuzşğtz^ ihuzşğtz nd vrzuğtz lşöndzşğnf!

Üulnf Bndbuz İışyuzşuzr^ uz ul rğ t<rz fğuw ağuhuğumşj uğçuzşumuwrz lndiuzmuğzşğ^ nğnzj st< m'şğşdr uığhtwouzumuz Knfndö bğ<uzr Inzıuğ ?ndbvnd ürdpg^ nğ mg üızndr iuasuzr uxu<zuü,tz gzeustzg 10 =rlnsşkğ aşxudnğndkşuz fğuw şd nğ usçnp<ndkşusç bğ<uhuındu, t ağşıuzuwrz ötz=şğnf! {Uığhtwouzumuz mnpsg rğ işyumuz çzumvndkrdzg euğqndju, t mşzeuzr fuauz şd mg çnpn=t hzeşlnf nğ auwmumuz örzşul ndcşğg uwe ndppndkşusç mğum mg çuzuz´^ üğşj Bndbuz İışyuzşuz!

Şğtm 14 Wndlrirz şdi xuösumuz ünğ,npndkrdzzşğg buğndzumndşjuz! Uığhtwouzumuz çuzumg krğu. euğqndj auwmumuz çzumufuwğşğ^ wuımuhti Vrzuğr^ Uwüşhuğ^ Zşğ=rz Muğsğupçrdğ şd Huxudu=uğ ürdpşğg^ zuşd Çşğe =upu=g nd anz üızndnp şğmnd ünğ,uğuzzşğ! Muz zrdkumuz mnğndiızşğ! Auwmumuz örzşul ndcşğg huıui.uz mğumnjzşğnf mğjuz lxşjzşl uığhtwouzumuz örzşul ndcşğnd ünğ,npndkrdzzşğg! Iudndbr ndppndkşusç muıuğndu, xsçumn,ndszşğnd krğu. euğqud zuşd {Iudndb Kt=ikrl´ ünğ,uğuzg^ nğndz ız+ğtzg Sr=uwtl Şöşmşuz wuwızşj nğ ünğ,uğuzg suğemuwrz nd zrdkumuz mnğndiı vndzr! Uığhtwouzt pğmndu, vnği uğm huwku, t ünğ,uğuzr ıuğu,=rz st<^ çuwj mnğndiı vmuw!

{Muöyğns Uğstzru´ gzmşğndkrdzg ışpşmujndj nğ mğumnjzşğtz fzuindu, şz muöuıuğ juzjşğ şd rçğşd aşışduz= eueğu, t muğü sg ürdpşğndz muöusuıumuğuğndsg!

Şğtm mğum çujndşjud zuşd Iudndbr suğör Uwüşhuğ ürdpr ndppndkşusç! Ağkrxzşğnd krğu. euğquz ürdptz 7 ındzşğ! Uwüşhuğr fuğr auındu,r çzumrvzşğg ıuğndşjuz ethr udşlr uhuanf fuwğşğ^ bğ<uzr uğıumuğü rğufroumr suğsrzzşğg ub.uıuz= ıuğrz ağkrxzşğnd aşışduz=nf ,uüu, ağeşazşğg suğşlnd ndppndkşusç! Ürdprz st< .ndouh vmuw^ rğueğndkrdzg çzumuz t!


VNĞİ IUĞR UXU>^ 15 WNDLRİRZ


Uwi+ğ vnğğnğe ıuğşeuğqz t 15 Wndlrir (TK*umuzzşğnd mnpst muösumşğhndu,^ çuwj hşındkşuz ndcşğnd mnpst <u.<u.ndu, hşıumuz auğndu,r ynğqrz! Vnği ıuğr uxu< şğmrğg lndğ< fıuzür sg aşı ets wuzersuz szuj^ çuwj bznğard cnpnfndğerz np<sındkşuz^ nğ gzkuj= mndıuğ Zu.uüua Tğınpuzr mnvrz şd ynpnj m'r<ztğ wşpuyn.umuzzşğnd ets^ fıuzüg vtön=ujndşjud nd cnpnfğeufuğndkrdzg uzüus sg şdi wupkuauğşj!

Uwi+ğ çuösukrd auzerindkrzzşğnf mg zbndr uwlşdi ı+zumuz kndumuz euğqu, uwi ıuğşeuğqg^ zuşd m'nüşmnvndr wrbuıumg uwe ürbşğnduz zuauıumzşğndz^ şğmğr rb.uzndkrdzzşğg uzüus sg şdi mg hu.uğumşz (TK*umuz eudueğndkrdzzşğg!


ZU:UÜUA TĞINPUZR

MUĞŞDNĞ SŞMZUÇUZNDKRDZG%

UWU İ*(RUWR SUİRZ


Zu.uüua Tğınpuz şğtm muğşdnğ ndpşğq sg .+işjud Zu.uğuğuj :nğandğer zriıtz şı= nd uzeğueuxzulnf Uwu İ+)ruwr auğjrz^ gğud muğşdnğ gzeü,nds sg! Uz giud nğ m'ndöt gzeü,şl kt rğşz= şmşpşjrz vt nğ sömrkr mg fşğu,şz^ kuzüuğuzz t nğ sömrkr mg fşğu,şz! Iuizusşumzşğ uxu<^ i.ul ul glluw^ sömrkg fşğu,ndu, tğ kuzüuğuzr şd arsu uwe t nğ mg iğçuüğndr!

Auğj ,uüu, tğ zuşd kt Uwu İ+)ruwr huışğndz fğuw üızndnp ?ğriınztumuz .ouzmuğzşğz nd üğndkrdzzşğg uğüşl= hrır vgllu#z zusuör muıuğndsrz! Mğ+zumuz auğjşğnd .nğandğetz şğtm aupnğendşjud nğ uwe zmuğzşğg vşz .uzüuğşğ zusuög^ çuwj^ nğhtiör auduıujşulzşğg usçnp<uhti mşeğnzuzuz zusuör fğuw^ lud m'glluw nğ uwe nğszuzmuğzşğg ,u,mndrz mus sndkr st< knpndrz!


AUÖUĞUDNĞ UÖŞĞRZŞĞ HU?NDR ST> JNWJ GĞRZ AUWUİIUZR ETS

Jndjuğuğzşğg Auwuiıuzr ets ötz= ndöşjrz^ huauz<şjrz nğ

 ö+ğumnv axvumndr şğmğrz st<


Auwuiıuz-Uığhtwouz iuasuzrz fğuw huıuau, çu.ndszşğg luwz ulşmn,nds iışp,şjrz Uığhtwouzr suwğu=upu= Hu=ndr st<^ ndğ rğrmndzg auöuğudnğzşğ audu=ndşjuz nd jnwj sg gğrz Auwuiıuzr ets! Hu=ndtz nd sşğqumuw bğ<uzzşğtz Hu=nd şmu, auöuğudnğ uığhtwouzjrzşğ^ Uığhtwouzr eğ+bumzşğ huğöşlnf audu=ndşjuz :nğağeuğuzr btz=rz ersuj^ {Puğuhupg sş_ğz t´ hnxujrz nd huauz<şjrz nğ ö+ğumnv axvumndr şğmğrz st<!

Jndjuğuğzşğg^ nğnz= mg hnxuwrz nğ zuauıumzşğg vşz sşxzrğ^ auwğşzr=g vr çuczndrğ^ nğnz= {ötz= ındt= sşör´ mg ünvtrz^ ürbşğg uzjndjrz :nğağeuğuzr btz=rz ersuj!


HUIĞRUĞ?UĞUZR WUWIUĞUĞNDKRDZG% AUDU?UMUZ HUBIUSNDZ?R FŞĞUÇUJSUZ SUİRZ

Şmşpşjrzşğg audu=umuz hubıusndz=r mg çujndrz 19 Wndlrirz


Huığruğ=uğumuz Uknxr Mğ+zumuz Cnpnfg şğtm 14 Wndlrir wşısr<+ğtrz zriı ündsuğşj Huığruğ=uğuzr st<^ zu.uüuandkşusç Usşz$ İ$ Huığruğ= A+ğ!

Rzvhti ,uz+k t^ Mğ+zumuz Cnpnfr erduzr 29 Suwri 2020 kndumrğ {Öşmnwj´nf wuwıuğuğndu, tğ nğ zu.uışindu, tğ şmşpşjrzşğg audu=umuz hubıusndz=r fşğuçuzul Fuğeufuxr ı+zr Mrğumr +ğ^ 19 Wndlri 2020 kndumuzrz!

Çzumuznzujsuz bğ<uzg fşğuğcşdnğşlnf^ Erduzg nğnbşj Huığruğ=umuz Uknxr anüşdnğ rğuduindkşuz iuasuzzşğndz st< ünğ,np şmşpşjrzşğg audu=umuz hubıusndz=r fşğuçuzul obendu, +ğg^ 19 Wndlrirz^ obendu, huwsuzzşğnd ausuquwz! Uwi huwsuzzşğnd suirz hrır aupnğendr wu<nğerd!


Lrçuzuzşuz şd sr<uöüuwrz +ğuürğ - wuındm {Suğsuğu´ +ğukşğkrz

*ĞNDUZ AŞI - 49

UB:UĞAG ŞD SŞZ?% SŞĞ ÇUÖNDS ANÜŞĞNF-JUDŞĞNF

Üğşj WUMNÇ IRDZŞUWŞUZ

 

Այսօր՝ 15 Յուլիս, մէկուկէս դարի մօտեցող՝ ծննդեան 148-ամեակն է մեծանուն գրաքննադատ, բանասէր, բանաստեղծ, խմբագիր, թարգմանիչ, պատմուածագիր եւ նորավիպագիր, թատերագիր, մէկ խօսքով՝ իրաւամբ «Հայ Մշակոյթի Անզուգական Դեսպան» կոչումին արժանացած Արշակ Չօպանեանի (Պոլիս, Պէշիկթաշ, 15 Յուլիս 1872 – Փարիզ, 8 Յունիս 1954):

Պոլսոյ Մաքրուհեան վարժարանի աշակերտ, ապա Կեդրոնական վարժարանէն ներս իր ուսանողութեան շրջանին՝ 1885-ին, «Բուրաստան Մանկանց»ի մէջ ֆրանսերէնէ հայերէնի կը թարգմանէ Ալեքսանտր Կիրոյի «Փոքրիկ Սավույեար» չափածոյ քերթուածը: Երկու տարի ետք արդէն բանաստեղծ ու պատմուածագիր է Չօպանեան, եւ ֆրանսերէնի ու գերմաներէնի կը թարգմանուի իր «Երկնի Ճամբան» գործը:

Պոլիս, Հայաստան, Կովկաս, Եւրոպա, Ասիա, Ափրիկէ, Ամերիկա ապրած ու բազմաթիւ ոստաններ շրջագայած Արշակ Չօպանեան, հայ կեանքի ամենամռայլ, ամէնէն յուսալքիչ երեւոյթներուն իսկ վրայ ծաւալած իր նայուածքին մէջ կենսաւորեց Արշալոյսը տարագիր հայուն, անոր հոգեմտաւոր ապրումներուն՝ Խ. Հայաստանի յուսադրիչ պայմաններու տակ, Հայրենիքի լինելութեան ու գոյերթին հանդէպ հաւատակուռ իր սէրով ու անոր փարումով:

Արուեստագէտ Սերունդի քանքարափայլ տիտաններէն մին, որ Միքայէլ Կիւրճեանի եւ Վահան Մալէզեանի հետ արեւմտահայ գրականութիւնը հասցուց կամրջել Սփիւռքի գրականութեան մինչեւ 50-ական թուականները, ջերմ վառարան հանդիսանալով 1915-ին պատուհասուած ոտաբոպիկ ու որբացած այն տղոց (Վահէ-Վահեան, Անդրանիկ Ծառուկեան, Մուշեղ Իշխան, Անդրանիկ Անդրէասեան, Ալեք Գլըճեան, Յակոբ Ասատուրեան եւ ուրիշներ), որոնք 30-ականներուն կազմաւորուելով պիտի դառնային արեւմտահայ անճիտուած գրականութեան վաղուան առաջնորդները:   

Ու այս աշխարհահայեացքով ինքզինք դրսեւորած Չօպանեանի կենսափիլիսոփայութիւնը՝ իբրեւ յետեղեռնեան հայաշխարհը առաջնորդող ազգաշէն ու հայրենաշէն խոշորագոյն գործիչներէն մին, արեւմտահայ տախտապարուած մեր ցեղին ամէնէն ականաւոր գրագէտներէն մէկը, արեւմտահայ գրականութեան ու մշակոյթի տարածիչ՝ ուռճացաւ, պայքարեցա՛ւ, մխա՛ց՝ կրելու չափ ամենածանր բեռերն ու ցաւերը վշտամբեր իր ժողովուրդին՝ իր բանաստեղծութիւններուն, աշխատութիւններուն, թարգմանական բիւրաւոր գործերուն եւ խմբագրական անխոնջ աշխատանքներուն աննահանջ ջանադրութեամբ:

Այս բոլորին առընթեր, յարատեւ հալածանքներու եւ ահեղ կենսապայքարի բովին մէջ՝ միշտ խիզախելու ընդունակ իր ոգին եղաւ յառաջապահ Գաղափարի այն զինուորագրեալը, որ յուսալէ պարտասիլ չճանչցող խանդավառութեամբ մը, սխրալի զոհաբերումներու եւ իր անձին շուրջ ստեղծած հմայքին արդիւնք՝ կրցաւ համակրանքը շահիլ եւրոպական ոստաններու մէջ հայանպաստ եւ համամարդկայնութեամբ տրոփուն ժամանակի համբաւեալ օտար գրեթէ բոլոր ներկայացուցիչները, ականաւոր ու լուսապայծառ ուժերը մտաւորականութեան.- Մարքիզ Փօլ տը Վէու, Ռընէ Փենոն, Ֆրետերիք Ֆէյտի, Չխենկելի, Փիեռ Քիյեար, Մարսէլ Փան, Էմիլ Վերհառն, Կապրիէլլա Միսթրալ (չիլիցի բանաստեղծուհի), Հանս Պեթկէ, Սթեֆան Մալարմէ, Անաթոլ Ֆրանս, Մօռիս Պարէս, Հանրի Պորտօ, Ռոժէ Կառօ եւ շատ ուրիշներ, որոնք մասնաւորապէս Չօպանեանո՛վ ե՛ւ Չօպանեանի մէջ գտան ու ճանչցան հայ ժողովուրդին պատմութիւնն ու գրական արժէքները, հայուն յուզումներն ու արցունքները, քաղաքակրթական տիպարը, ամէ՛ն ինչը: Աւելին, ե՛ւ ամէնէն կարեւորը, անոնք իրենց գրականութեանց էջերուն մէջ սփռեցին հայուն Արդար դատն ու մարկայնական պատգամները:

Ղեւոնդ Ալիշանի, Մկրտիչ Պէշիկթաշլեանի, Թովմաս Թերզեանի, Եղիա Տէմիրճիպաշեանի, Յակոբ Պարոնեանի, Միքայէլ Նալբանդեանի, Պետրոս Դուրեանի, Արփիար Արփիարեանի գրական խիզախումներէն սնունդ առած ու աւշայորդած Չօպանեանի սկզբնական շրջանի քնարաշունչ, ռոմանթիք բխումներով հոգեզմայլ տաղերը, ճակատաբաց յաղթանակը ողջունող խոստումով մը դուռը բացին «Արշալոյսի Ձայներ» (1891) խորագիրով անդրանիկ քերթողագիրքին, որուն յաջորդեցին «Թուղթին Փառքը» ինքնակենսագրական վիպակը, «Թրթռումներ» բանաստեղծութիւններու գրքոյկը (1892), «Մութ Խաւեր Կամ Բամբասանք» թատերակը (1893), «Պետրոս Դուրեան – Կեանքն Ու Գործը» (Թիֆլիս, 1894) գրականագիտական ծաւալուն առաջին ուսումնասիրութիւնը, որոնք հռչակ բերին իրեն ոչ միայն Իրապաշտ Սերունդի գրողներու փաղանգին մէջ, այլեւ արեւելահայ գրական հրապարակի վրայ, ուր բանաստեղծ Յովհաննէս Յովհաննիսեան հանդիսացաւ առաջինը, որ «Արձագանգ»ի մէջ դրուատալից գրախօսականով մը ողջունեց «Արշալոյսի Ձայներ»ու նորապսակ տաղանդը:   

1890-1894 թուականներուն Փարիզ, Պրիւքսէլ եւ Լոնտոն կարճատեւ ժամանակով իր կատարած այցելութիւններուն ընթացքին եւ ծանօթութիւն հաստատելով ֆրանսացի անուանի գրողներ Էմիլ Զոլայի,Քոփէի, Էմիլ Վերհառնի, Ալֆոնս Տօտէի եւ ուրիշներու հետ, Չօպանեան ուշագրաւ վարկ մ'ապահովեց իր անունին, երբ ֆրանսական մամուլին մէջ Հայ հին եւ նոր գրականութեան ընտիր էջերէ թարգմանութիւններ կատարեց՝ արժանանալով հայ եւ օտար գրողներու անվերապահ համակրանքին: Նոյն ժամանակներուն, իր թարգմանութիւնները հրապարակ իջան նաեւ «Արեւլք», «Մասիս», «Հայրենիք», «Բուրաստան Մանկանց» թերթերուն եւ այլ հանդէսներու մէջ, մինչեւ որ 1895-ին, անձնական նախաձեռնութեամբ մը ձեռնարկեց «Ծաղիկ» գրական ու արուեստի կիսամսեայ հանդէսի հիմնադրման ու խմբագրումի, սակայն հազիւ մէկ տարուան կեանք ունեցաւ հանդէսը:

1896-ին, Համիտեան ժամանակաշրջանի ողբերգութիւններէն փախուստ տալով բազմաթիւ այլ մտաւորականներու հետ, Չօպանեան Փարիզի մէջ սկսաւ հրատարակել «Անահիտ» գրական հանդէսը (նախ՝ 1898-1911, ապա նոր շրջան՝ 1929-1949), որ հանդիսացաւ նոր վառարան գրականութեան սպասարկուներուն եւ իրենց գրական ճանապարհը յարդարել սկսող գալիքի սերմնացաններուն:

Արդարեւ, Արշակ Չօպանեան՝ հայ գրականութեան սպասին ամենաշատ թուղթ ու թանաք սպառած գրողներէն մին: Թուել այստեղ իր ամբողջական գործերը՝ կը կարօտի գերակայ ուժերու անսպառ լարումով մեծ ճգնանքի: Միայն օտար լեզուով, յատկապէս ֆրանսերէնով իր արտադրած գրական, թարգմանական եւ գրադատական բերքը անկշռելի է եւ ահռելի: Յիշատակելու համար քանի մը հատը, թուենք՝ «Հայ Եւ Յոյն Եղբայրութիւնը» եւ «Արեւելքի Վերածնունդը» (1919), «Ֆրանսական Մշակոյթը Եւ Հայ Ժողովուրդը» (1922) հատորները, «Հայ Մշակոյթը Եւ Միջերկրականեան Քաղաքակրթութիւնները» (1935) ծաւալուն ուսումնասիրութիւնը, «Victor Hugo, Chateaubriand Et Lamartine Dans La Litte՛rature Arme՛nienne», հայ միջնադարեան գրականութեան մեր արժէքներուն մասին՝ «La Roseraie d’Arme՛nie» (1918-ին եւ 1923-ին Փարիզ լոյս տեսած, Ա. եւ Բ. հատորներ), որոնց մէջ վեհօրէն կը տողանցեն գործերը Գրիգոր Նարեկացիի, Ներսէս Շնորհալիի, Նահապետ Քուչակի, Յովհաննէս Սարկաւագ Վարդապետի, Ֆրիկի, Կոստանդին Երզնկացիի, Խաչատուր Կեչառացիի, Յովհաննէս Թլկուրանցիի, Նաղաշ Յովնաթանի, Սայեաթ-Նովայի, Պաղտասար Դպիրի, Աշուղ Ջիվանիի եւ այլ մեծերու չափածոյ եւ արձակ գործերը, «La Nation Arme՛nienne Et Son Oeuvre Culturelle» (1945) եւ այլ գործեր: Օրինակ, Էմիլ Վեհառնէ մը տպաւորապաշտ հետեւեալ գրաւոր տողերը ուղղուած Արշակ Չօպանեանին՝ կը ցոլացնեն օտար մեծ հեղինակներու կրած ազդեցութիւնը հայ գրականութեան ու հայ ժողովուրդին մասին. «...Այլազան ես, հրայրքոտ, զօրեղ, քաղցր, տառապալի, քնարերգական, եւ քու քերթուածներդ Մայր Հայաստանին համար ողբերգու մեծութիւն մը ունին: Որքա՜ն աւելի գեղեցիկ է տեսնել մրրիկը սրտիդ՝ քան վարժ ու գիտուն մատներով գեղեցիկ աշխատանք մը: Դուն ցե՛ղ ունիս: Շնորհակալ եմ որ զիս խանդավառեցիր»:

Չօպանեանի հայերէնով լոյս տեսած կարգ մը երկերէն յիշենք՝ «Հայ Գրականութիւնը – Գրիգոր Նարեկացի» (1900), «Մկրտիչ Պէշիկթաշլեան – Կեանքն Ու Գործը» (1907), «Նաղաշ Յովնաթան Աշուղը Եւ Յովնաթան Յովնաթանեան Նկարիչը» (1910), «Հայ Էջեր» (1912), «Տղու Հոգիներ» (1923), «Հրաշք» (1924, քաղաքական թեմայով թատրերգութիւն մը), «Դէմքեր» (1928), «Թովմաս Թերզեան» (1929, բանաստեղծութիւններուն ամբողջական ժողովածոն), «Հայրեններու Բուրաստան» (1940, Քուչակեան տաղաշարքեր), «Հայ Ազգը Եւ Իր Հին Մշակոյթը» (1946) եւ դեռ շատ ու շատ մեծարժէք երկեր:

Փիլիսոփայ-բանաստեղծ ու գրող է Արշակ Չօպանեան՝ ամէն բանէ առաջ: Իր գրական վերելքը՝ որ չեղաւ հեշտ, անցաւ հալածանքներու եւ թունալից նախատինքներու պողոտաներէ, թէժ պայքարներու ճանապարհներէ, Վահան Թէքէեանին նման ինք ալ չկրցաւ ստեղծել իր ընտանեկան երջանիկ բոյնը խաղաղ երկինքի մը տակ: Միւս կողմէ սակայն,  բանաստեղծական տողերու մէջ փիլիսոփայական հզօր ներշնչանքով մը ան պիտի յաջողէր արարել գաղտնիքը երջանկութիւն ըսուածին՝ զոր մարդիկ միշտ կ'երազեն, կը հետապնդեն այս աշխարհի մէջ, առանց սակայն կարենալ տեսնելու, թէ երջանկութեան բանալին իրե՛նց իսկ ափերուն մէջ է եւ շուրջը, մարդկային ընկերութեան մէջ: Ահաւասի՛կ իր «Երջանկութիւնը» խորագրեալ բանաստեղծութիւնը.-

Քաղաքներու ժխորին մէջ տենդագին՝

Երջանկութիւնը փընտռելէ վըհատած,

Դուրս նետուեցայ խաժամուժէն մարդկային

Ու մեր զեռուն կեանքին բաւղէն մըթամած:


Վեր սլացայ տափակ ռամիկ դաշտերէն

Եւ ըսի՝ «Լեռն անշուշտ գիտէ բոյնն անոր».

Բայց ինձ ճաղատ տիտանն ըսաւ տրտմօրէն.

«Ես լոկ ձանձրոյթըս կը ճանչնամ դարաւոր»:


Թողուցի լեռն ու հովերուն մօտեցայ,

Այդ խրոխտ, ազատ ոգիներուն անսահման.

Բայց ինձ ըսին. «Մենք հառաչներ ենք հսկայ

Ցաւերու, որ ձեզ միշտ գաղտնիք պիտի մնան»:


Հովերէն վեր ելայ, ու վեր՝ ամպերէն,

Գացի երկինքն ու աստղերուն հարցուցի.

«Մեր նշոյլներն արցունքի մեծ շիթեր են»

Ըսին. մութին այդ աչուըներն ալ ինծի:


Աստղերէն վեր, անհունին մէջ ամայի,

«Երջանկութիւնն ո՞ւր է, ո՜վ Հայր» գոչեցի,

Եւ Տէրն ինծի պատասխանեց՝ «Չեմ գիտեր»:

Վահան Թէքէեանի եւ Միհրան Տամատեանի հետ 1921-ին Ռամկավար Ազատական Կուսակցութեան հիմնադիրներէն հանդիսացող Արշակ Չօպանեան, մանաւանդ Թէքէեանի հետ ազգային-հասարակական գործընկերութեամբ երկար ճամբայ կտրած եւ գաղափարակից ընկեր,   տարիներ ետք պիտի գրէր իր նամակներէն մէկուն մէջ. «Կուսակցութիւնը, որուն կը պատկանիմ, կը կոչուի «Հայոց Ազգ». եւ մինչեւ որ հայկական ճգնաժամը չվերջանայ, մինչեւ որ Հայոց Հարցը չլուծուի, պիտի չդադրիմ մեր ազգային գործունէութեան մէջ կուսակցական կռիւին դէմ կռուելէ, եւ մեր Դատին բարեյաջող լուծման համար մեր ազգին բոլոր ուժերուն միացման անհրաժեշտութիւնը քարոզելէ»:

Եղիշէ Չարենց՝ իր հերթին Գաղափարի մարտիկ եւ կուսակցական գործիչ մը, Չօպանեանի սոյն միտքերուն բովանդակութեամբ, սակայն այլ շարադրանքով մը յետագային պիտի գրէր բանտին մէջ. «Ո՜վ հայ ժողովուրդ, քո միակ փրկութիւնը քո միասնականութեան, հաւաքական ուժի մէջ է»:

Այսպէս է, որ մեր գրական գրեթէ բոլոր մեծերը, իրենց կենդանութեան օրօք եթէ տարիներ օրօրեցին իրենց մէջ կրած խոշոր պատրանքը հայ քաղաքական-կուսակցական միտքին, բայց իրապաշտութեամբ բռնկուն իրենց գրական անմահ գործե՛րն են որ կործանեցին այդ պատրանքները՝ զղջումի ու ինքնասփոփիչ արցունքներով:     

«ԾԱՂԻԿ» Գրական Ազգային հանդէս – Պէյրութ

dzaghig2004@yahoo.com