ՆՈՐ
ԼՈՒՐԵՐ    ՅՈՒՇԱՏԵՏՐ     ԳԻՐՔԵՐ   ԱՐԽԻՒ   ՄԵՐ ՄԱՍԻՆ     ՆԱՄԱԿ ԽՄԲԱԳՐՈՒԹԵԱՆ  
Share on Facebook Share on Twitter Share via e-mail
80. Տարի

ԳԻՐՔ

ԱՐԽԻՒ - 13 ՅՈՒԼԻՍ 2020 © NorMARMARA 2001 - 2020
Share on Facebook Share on Twitter Share via e-mail

Fıuzüudnğ rğufroum% Auwuiıuz-Uığhtwouz hşıumuz  iuasuzr fğuw

AUWMUMUZ MNPSG WUWIZŞJ NĞ UIĞHTWOUZJR ÖRZNDNĞZŞĞ  YNĞQŞJRZ UZJZRL AUWUİIUZR HŞIUMUZ İUASUZTZ -

 UÖŞĞR 2 ÖRZNDNĞ  SŞXUD^ 5 ÖRZNDNĞ FRĞUDNĞNDŞJUD

Uığhtwouzumuz çuzumg uwi uxınd ul buğndzumşj üzeumn,şl  Iudndbr suğör ndppndkşusç auwmumuz erğ=şğz nd ürdpşğg


Şğtm mti+ğnduw cusşğtz imişul euğqşul sıuanürv lndğşğ aupnğendşjuz Auwuiıuz-Uığhtwouz iuasuztz! Ktşd uwlşdi infnğumuz euğqu, t nğ huğçşğuçuğ iuasuzuwrz sr<uethşğ uğquzuüğndrz mus =uzr sg cus ışdnpndkşusç üzeumn,ndkrdzzşğ glluz Uığhtwouz-Uğju. iuasuzuü,r fğuw^ çuwj şğtmnduz eth=g çujuxrm tğ fşğ<rz usrizşğnd eth=şğnd çupeuısusç! Gzeauzğuhti Uğju.-Uığhtwouz iuasuzuü,r ndppndkşusç t nğ .u.ındszşğ mus üzeumn,ndkrdzzşğ m'glluz^ çuwj şğtmnduzg huıuaşjud Iudndbr suğör ndppndkşusç hşıumuz iuasuzr fğuw!

Auwmumuz mnpsr aupnğeu, lndğşğnd ausuquwz^ mti+ğnduw cusg 12$30rz^ .ndsç sg uöşğr örzndnğzşğ Nduö fuouxuzrbr rz=zubuğcnf ynğqşjrz uzjzrl Auwuiıuzr hşıumuz iuasuztz! Auwmumuz mnpsg uöeuğuğrv mğum çujud rz=zubuğcr ndppndkşusç^ nğst fşğ< örzndnğzşğ^ anz knplnf rz=zubuğcg^ fşğueuğquz rğşzj erğ=şğg! S+ıudnğuhti cus sg wşınw^ uöşğr örzndnğzşğ mğmzşjrz auwmumuz örzşul ndcşğnd iuasuzuwrz erğ=g üğudşlnd ynğqg^ mğum çujrz auwmumuz erğ=şğnd ndppndkşusç^ iumuwz huıui.uz mğumnjzşğt nd üzeumn,ndkşzt şı=^ uznz= nğnz= np< szujrz yu.uz ethr uığhtwouzumuz erğ=şğ! Sr<uethr aşışduz=nf uöşğr 2 örzndnğ sşxud^ 5 örzndnğ ul frğudnğndşjud! Auwmumuz mnpsg mnğndiı vndztğ!

Eth=tz şı= şdi uığhtwouzumuz çuzumg buğndzumşj mğum çuzul auwmumuz erğ=şğnd şd iuasuzuwrz ürdpşğnd ndppndkşusç^ krğu. gzığşlnf .upup çzumrvzşğ!

Çuğşçu.ıuçuğ mnğndiızşğ vmuz!

UWİ UXUD*I UL

Uwi uxınd znwzhti üzeumn,ndkrdzg mg buğndzumndtğ uığhtwouzumuz çuzumr mnpst^ çuwj auwmumuz mnpsg wuwızşj kt Auwuiıuzr iuasuzuwrz erğ=şğnd örzndnğzşğg uığhtwouzumuz çzumufuwğşğnd ndppndkşusç vtrz mğumşğ^ uwl mg mğumtrz sruwz örzşul ndcşğnd şzkumuxnwjzşğnd nd yn.ueğusr<njzşğnd fğuw!

Auwuiıuzr Hubıhuzndkşuz Zu.uğuğ Eudrk I+znwşuz uwi uxınd wuwıuğuğndkrdz sg gğud^ zbşlnf nğ auwmumuz mnpsg ıumudrz öihndu,ndkrdz mg huat^ çuwj şkt uığhtwouzjrzşğ buğndzumşz rğşzj ünğ,npndkrdzzşğg nd üzeumn,şz auwmumuz erğ=şğg^ uhu auwmumuz mnpsg hrır erst suğıumuz ünğ,npndkrdzzşğnd! Eudrk I+znwşuz .+işjud ŞUAMr Zu.uüuar uzqzumuz zşğmuwujndjrv Uzotw Üuiygğvr=r aşı^ zbşlnf nğ mğzuz ersşl yn.ueuğq ünğ,npndkrdzzşğnd! Erışl ındud nğ uöşğrzşğ örzşul ünğ,npndkrdzzşğnd ersu, şz ağkrxumn,ndkşusç nd ağuiuwlşğnf!

Wuwıuğuğndkrdz sg şmud zuşd Suğend Rğudndz=zşğnd Hubıhuz Uğsuz Kuknwşuzt^ nğ sr<uöüuwrz muösumşğhndkrdzzşğnd ndbueğndkrdzg ağudrğşj uwi eth=şğnd fğuw nd zbşj nğ uığhtwouzumuz örzşul ndcşğg mg üzeumn,şz Iudndbr suğör .upup çzumufuwğşğg!


SR>UÖÜUWRZ UĞQUÜUZÜZŞĞ UWU İ*(RUWR MUĞÜUFROUMR YNYN:NDKŞUZ  UXZVNDKŞUSÇ

Axnsr Huh$- {Şi buı ı.ndğ şs´ - RDZTİ?*r ausuquwz^  

Uwu İ+)ruz mğzuw auzndrl Ausub.uğauwrz Cuxuzündkşuz juzmtz


Uwu İ+)ru ıuouğg sömrkr fşğu,şlnd Hşıumuz Uışuzr nğnbndsg çnpn=r nd euıuhuğındkşuz ulr= iışp,u, t ?ğriınzşuw ub.uğar nd sr<uöüuwrz muxnwjzşğt zşği! RDZTİ?*r pşmufuğndkrdzg wuwızşj kt^ ığndu, gllulnf nğ Uwu İ+)ru ıuouğg gzeüğmndu, t ausub.uğauwrz cuxuzündkşuz juzmrz st<^ Kndğ=rnw rb.uzndkrdzzşğg nğşdt ynyn.ndkrdz gzşlt uxu< wuındm ışpşmndkrdz htı= t ndpuğmtrz RDZTİ?*rz! Arsu sr<uöüuwrz uwe muösumşğhndkrdzg mğzuw znğ nğnbnds sg gzendzrl nd uwi euğudnğ up+kufuwğg auzşl juzmtz!

Axnsr (ğuziri=+ U$ Huhz ul^ şğtm Fuırmuzr st< suındjndu, uduzeumuz mrğumz+ğşuw huıuğuür gzkuj=rz sşmzuçuzşj ıuouğg sömrkr fşğu,şlnd nğnbndsg! ?uauzuwuhşıg rğ .+iu, =uğnör gzkuj=rz wuwıuğuğşj nğ buı ı.ndğ t Kndğ=rnw rb.uzndkrdzzşğnd nğnbndsrz huıouxnf! {Şi mg .nğars Rikuzhndlrn suirz^ Uwu İ+)ruwr suirz şd buı ı.ndğ şs´^ giud Huhg^ ersşlnf auduıujşulzşğndz!


RİKUZHNDLR

SUWĞ ?UPU?UHŞIG R#ZV GİUD

UWU İ*(RUWR SUİRZ


*ğşğt r fşğ susndlg aşıu=ğ=ğumuz auğj euğqndju, tğ rsuzul kt Rikuzhndlr Suwğ ?upu=uhşı Rsus+plnd r#zv hrır gitğ Uwu İ+)ruz euğqşul sömrkr fşğu,şlnd uxzvndkşusç Kndğ=rnw Hşıumuz Uışuzr mnpst uxzndu, nğnbndsrz suirz! Rsus+plnd uwi suirz .+işjud nd ındud aşıu=ğ=ğumuz^ zuşd öuzuöuz sşmzuçuzndkrdzzşğnd ousçuw çujnp huıui.uz sg!

{Şkt uwi ynyn.ndkrdzg rs şğmğri nd rs cnpnfndğeri zrdkumuz nd çuğnwumuz znğ auğiındkrdz sg hrır buaşjzt^ şkt uzünğ, szuju, srlrnzudnğ ub.uıudnğzşğnd anüşğg hrır sşpsujzt^ ausuliuğuzuduğı srlrnzudnğ şğrıuiuğezşğnd ausuğ ünğ, hrır uhuanft şd şkt usçnp< ub.uğar st< ul rs şğmğri zmuısusç itğ nd wuğüuz= hrır wuxu<ujzt^ uwz uışz usçnp<nfrz mnpszumrj m'gllus nğnbndsrz´^ giud Suwğ ?upu=uhşı T=ğts Rsus+plnd!

Rsus+plnd auğj ındud zuşd nğ Uwu İ+)ruwr suirz uxzndu, nğnbndsg arsu fıuzüudnğ mujndkrdz sg vr# iışp,şğ ub.uğar ustz mnpsg ünğ,np kğ=umuz sömrkzşğnd suirz! *ıuğ hşındkrdzzşğz ul {Uirmu sşğ üşğrb.uzndkşuz uğıuwuwındkrdzzz t´ gişlnf nğnbndszşğ mğzuz uxzşl uwz sömrkzşğndz suirz ndğ auöuğudnğ üupkumuz kndğ=şğ auzüriı skznlnğır st< m'up+kşz^ giud Rsus+plnd rğşz aşı muıuğndu, auğjuöğnwjr sg gzkuj=rz!


AUWUİIUZ ŞDİ ?ZZUEUIŞJ UWU İ*(RUWR

 SUİRZ UXZNDU; NĞNBNDSG

Uwu İ+)ruz sömrkr fşğu,şlnd nğnbndsrz ets wuwıuğuğndkrdz sgz ul şmud Auwuiıuztz! Auwuiıuzr Uğıu=rz Zu.uğuğndkşuz .+izum Uzzu Zupıulşuz uwi zrdkr bndğ< .+işjud nd giud nğ RDZTİ?* htı= t ndbueğndkşusç aşıuhzet Kndğ=rnw st< ausub.uğauwrz cuxuzündkrdz zmuındu, auğiındkrdzzşğnd mujndkrdzg!

Zupıulşuz giud nğ Uwu İ+)ruwr suirz uxzndu, nğnbndsg sş, sıuanündkrdz huıouxu, t Auwuiıuzr! {Uwu İ+)ruz sruwz huısumuz nd sbumndkuwrz wndbuğquz sg vt^ usçnp< huısndkşuz gzkuj=rz uz mğ+zumuz^ sbumndkuwrz nd =upu=umuz muğşdnğndkrdz zşğmuwujndju, t şd şğç fşğu,ndu, t kuzüuğuzr^ euğqu, t ausub.uğauwrz ünğ,umjndkşuz nd =upu=umğkndkrdzzşğnd sruizndkşuz stm .nğağeuzbuzg! Uwcs kndğ= rb.uzndkrdzzşğnd uxu, znğ nğnbndsg huıoux hrır euxzuw nğ Uwu İ+)ruz mnğizjzt rğ uwi wuımuzrbg´^ giud Zupıulşuz! Zupıulşuz udşljndj nğ znğ nğnbndsg arsu fıuzüudnğ +ğrzum sg mğzuw euxzul ndğrb zsuz+ğrzum ünğ,uxzndkrdzzşğnd ausuğ!


KNDĞ?RU AUWUİIUZG EUIUHUĞIŞJ

IUDNDBR BĞ>UZRZ ST> HUIUAU; ÇU:NDSZŞĞND AUSUĞ

{Auwuiıuzr wuğqumnpumuz uğuğ=zşğg uzhuıui.uzr hrır vszuz´

Kndğ=rnw Uğıu=rz Zu.uğuğndkrdzg Auwuiıuzg euıuhuğışj Iudndbr bğ<uzrz st< huıuau, çu.ndszşğndz ausuğ^ uwe çu.ndszşğg zmuışlnf Auwuiıuzr mnpst muıuğndu, wuğqumnds! Zu.uğuğndkşuz mnpst ağuhuğumndu, aupnğeuüğndkşuz st< gindşjud nğ Kndğ=ru .iırd mg hu.uğumt auwmumuz örzşul ndcşğnd mnpst Uığhtwouzr Iudndbr suğör iuasuzuü,r s+ı muıuğndu, wuğqumndsg^ uığhtwouzjr zuauıumzşğnd ausuğ şpçuwğumuz uöşğr cnpnfndğerz nd Uığhtwouzr rb.uzndkrdzzşğndz judumjndkrdz mg wuwızt^ frğudnğşulzşğnd ausuğ ul uğuü uhu=rznds mg supkt! Uwi wuğqumndsg Auwuiıuzr wuğqumnpumuz =upu=umuzndkşuz znğ stm eğişdnğndsz t! Uığhtwouzr ndcşğg^ auwmumuz wuğqumndszşğg vtön=ujzşlnf nd şı spşlnf jnwj ındu, şpuz nğ auwmumuz wuğqumnpumuzndkrdzg uzhuıui.uzr hrır vszuw! Kndğ=rnw Uğıu=rz Zu.uğuğndkrdzg wuwızşj zuşd uwz ışiumtıg^ kt Auwuiıuz zsuz+ğrzum sr<njzşğnd mg erst nğhtiör huğımt uığhtwouzumuz anpusuirz fğuw ıuğrzşğt r fşğ buğndzumndnp çxzuüğudndsg! Auwuiıuz uwi mşğhnf ndbueğndkrdzzşğg uwl mtışğnd fğuw mg ağudrğt nd mg ecnduğujzt Puğuhupr ausuğ wuxu< ıuğndu, çuzumjndkrdzzşğg!

Kndğ=rnw Uğıu=rz Zu.uğuğndkrdzg erışl ındud nğ Auwuiıuz htı= t ağucuğr zsuz+ğrzum xuösufuğndkşzt sg nd htı= t gzığt np<u.nandkşuz nd uğeuğueuındkşuz ndprz! {Mg irğşz= supkşl nğ sr<uöüuwrz auzğuwrz muğ,r=z ul çujuğqumuhti mnpszumrj vglluw Auwuiıuzr uwi nızqündkrdzzşğndz! Kndğ=ru^ srbı zşjndm hrır muzüzr rğ anpuwrz usçnp<umuzndkrdzg hubıhuzşlnd huw=uğ ıuznp Uığhtwouzrz´^ gindşjud Uğıu=rz Zu.uğuğndkşuz mnpst!


TĞINPUZR :NĞAĞEUMUZG ÇUZU:*İNDKRDZZŞĞ İUĞ?ŞLNF  MG C:IT

 {AUWNJ JŞPUİHUZNDKRDZG´

 

Zu.uüua Tğınpuzr ül.udnğ .nğağeumuz^ auwmumuz auğjr suizuütı  İtwrk İtğkvtlr=^ mg buğndzumt şğmğr öuzuöuz zuauzüzşğnd st< çuzu.+indkrdzzşğ  iuğ=şl şd ub.uıucnpnfzşğ muösumşğhşl% nğhti zrdk ndzşzulnf auwmumuz  auğjg! Uwi uzüus Yğ+)$ İtğkvtlr= {auwnj jşpuihuzndkrdzg´ c.ınp aşğkumuz  ub.uıucnpnfg muösumşğhşj ?gğg==ult zuauzür Şuabrauz bğ<uzrz st<!

Rzvhti zu.nğe çuzu.+indkrdzzşğnd gzkuj=rz^ uwi uzüus şdi  İtğkvtlr= sşpueğuz=zşğ azvşjndj auwşğnd auijtrz^ gişlnf nğ U$ Ub.uğausuğır  +ğşğndz auwşğ ünğ,umju, trz xndişğndz% gzeets *isuzşuz muwiğndkşuz!  İtğkvtlr=^ nğ udşlr uxu< uzndppumr mşğhnf mg sşpueğtğ auwşğg^ uwi  uzüus çujt r çuj auwşğg sşpueğşj^ gişlnf nğ uznz= euduouzu, trz *isuzşuz  muwiğndkşuz!

Şğtmnduw ub.uıucnpnfrz mg suizumjtrz Şuabrauzr  üuduxuhşıg^ =upu=uhşıg^ ?gğg==ultr Uhuanfndkşuz ız+ğtzg^ St-At-Ytjr  hubı+zşuzşğ nd uwl ağudrğşulzşğ!

Erışl ıuz= nğ Yğ+)$ İtğkvtlr= 2020rz uğetz =uzr sg uzüus  öuzuöuz zuauzüzşğnd st< auzeti şmu, t auwmumuz auğjr zrdknf!


24 WNDLRİRZ%

UWU İ*(RUWR ST>  UXU>RZ ZUSUÖG


Zu.uüua Tğınpuz wuwıuğuğu, tğ nğ Uwu İ+)ruwr st< uxu<rz zusuög hrır muıuğndr 24 Wndlri^ Ndğçuk! Uwcs Zu.uüuar ub.uıumuösg^ Sbumnwkr nd Öç+iubğ<ndkşuz zu.uğuğndkrdzg şd Mğ+zrj Işivndkrdzg sruizuçuğ mg huığuiındrz uwe uğuğnpndkşuz!

Nğnbndu, t ünğ,u,şl wuındm lndiudnğndkrdz^ nğhtiör ıuouğr =ğriınztumuz çnfuzeumndkşusç .ouzmuğzşğz nd nğszuzmuğzşğg ışiuzşlr vglluz suasşıumuz uğuğnpndkrdzzşğnd gzkuj=rz! Uxu<uğmndu, t zusuör gzkuj=rz nğszuzmuğzşğz nd .ouzmuğzşğg ,u,mşl fuğuünwğzşğnf^ zuşd sr<uzj=zşğ iışp,şl öç+iubğ<rmzşğnd ausuğ^ nğhtiör uznz= ıuouğtz zşği sızşlnd gzkuj=rz v=ulşz up+knpzşğnd ausuğ zu.uışindu, ünğüşğnd fğuwtz!


Lrçuzuzşuz şd sr<uöüuwrz +ğuürğ - wuındm {Suğsuğu´ +ğukşğkrz

*ĞNDUZ AŞI - 47

UB:UĞAG ŞD SŞZ?% SŞĞ ÇUÖNDS ANÜŞĞNF-JUDŞĞNF

Üğşj WUMNÇ IRDZŞUWŞUZ


Երէկ Լիբանանի մէջ արձանագրուեցան Քորոնայով վարակուած 166 դէպքեր:Անցած Փետրուարէն ասդին արձանագրուած ամենաբարձր թիւն է ասիկա մէկ օրուան մէջ: Կառավարութիւնը ահազանգ հնչեցուց եւ աւելի խիստ ոճով զգուշացուց  քաղաքացիները՝ առողջապահական դիմակ չկրելու հետեւանքներէն:  

Գրական դաշտի վրայ, արեւելահայ վիպագրութիւնը`հասնելով մինչեւ խորհրդային ժամանակներ, չունի երկրորդ անուն մը, որուն գրական գործերը՝ գեղագէտի վարպետութեամբ, լեզուն՝ ճարտարօրէն յղկուած, մշակուած ու ճարտարապետուած, տիպարները՝ իրապաշտ ու հոգեբան, այլեւ նիւթին խորը թափանցող մարդիկ, նիւթերն ալ՝ հարստութեամբ եւ ինքնատպութեամբ յատկանշուող, ատակ՝ շատ բան հասկցնելու տեսակէտէ, պատմումի պերճ երանգներով բաբախուն, վերջապէս տոգորուած ըլլան բանաստեղծականութեամբ, որոնք երեւան կը հանեն հաւասարակշռուած միտքի ու զգացման այն գեղապաշտ վիպագիրը, նորավիպագիրը, որ նո՛յնինքն Նար-Դոսն է (Միքայէլ Յովհաննիսեան՝ բուն անունով, Թիֆլիս, 1 Մարտ 1867 – Թիֆլիս, թաղուած՝ տեղի Հայոց Խոջիվանքի գերեզմանատունը, 13 Յուլիս 1933)։ Այսօր, 13 Յnւլիսին կը նշnւի Նար-Դnսի մահուան 87-ամեակը:

Մուրացանի եւ Ալ. Շիրվանզադէի կողքին, արեւելահայ վիպագրութեան ռահվիրաներէն՝ Նար-Դոսի անտրտունջ, ինքնամփոփ, լուռ ու մունջ պայքարուն կեանքը ցուցանիշ է յամառ ու անկոտրում կամքով, ինքնաշխատութեամբ փառքի ու յաջողութեան հասած գրողի, զոր իրաւամբ կարելի է անուանել հայ գրականութեան Պալզաքը:

Ահա մեծատաղանդ վիպասանի մը այն բնորոշիչ յատկանիշերը, որnնք պարագրկեցին իր գրական նկարագիրն ու հոգեկերտուածքը, եւ nրnնք շուրջ կէս դարու ընթացքին ուռճացան եւ արեւելահայ գանձատան հասցուցին վէպեր ու վիպակներ, նորավէպեր ու պատմուածքներ, էջեր հրապարակագրական ու գրաքննադատական, թարգմանական, թատերական գործեր («Մայինի Գանգատը», «Մեղր Եւ Ճանճեր», «Եղբայր») ու հեքիաթներ, ի՜նչ փոյթ՝ խնամքի ու կառոյցի տեսակէտէ թոյլ քերթուածներ ալ, որոնցմէ քանի մը հատը 1883-1885 թուականներուն լոյս էին տեսած «Արաքս» հանդէսի (Փեթերսպուրկ) եւ «Սոխակ Հայաստանի» ժողովածուին մէջ:

Նար-Դոս իր նախնական ուսումը կը ստանայ Թիֆլիսի Հաւլաբար թաղի Հայոց ծխական դպրոցին մէջ: Ապա կը փորձէ մտնել Ներսիսեան դպրոցը, ուր չի յաջողիր՝ զինք յանձնարարող պաշտպան մը չունենալուն համար: Այնուհետեւ կը յաճախէ ոչ-հայկական վարժարաններ. նախ՝ Նիքոլայեւեան դպրոցը, ապա Վրաստանի Քութայիսի նահանգին մէջ Խոնիի ուսուցչանոցը, զոր շուտով կը լքէ՝ կրթաթոշակ չկարենալ վճարելուն պատճառաւ: Կը փորձէ մտնել Թիֆլիսի երկաթուղային դպրոցը, ուր եւս չի յաջողիր նիւթական պատճառներով: Ի վերջոյ իր բախտը կը փորձէ արհեստագիտութեան մէջ՝ սորվելով փականագործութիւն, ուր իրեն աշխատակից կ'ունենայ ապագայ բանաստեղծ եւ իրմէ երեք տարիով մեծ Ալեքսանդր Ծատուրեանը: Այս արհեստէն ալ հեռանալէ ետք մինչեւ իր կեանքին վախճանը կ'աշխատի զանազան թերթերու խմբագրութեանց մէջ՝ թարգմանիչի, քարտուղարի, սրբագրիչի պաշտօններով: Հուսկ կը նուիրուի գրական-ստեղծագործական կեանքի:     

Սկզբնական շրջանի իր «Աննա Սարոյեան» եւ «Սպաննուած Աղաւնին» վիպակներուն առընթեր, գլուխ-գործոցներէն կը համարուի «Մահը» վէպը՝ իր գրիչին ամենահասուն արտադրանքը, որուն վրայ ան հակուած մնալով ամբողջ 24 տարի, զայն մշակեց ութ-ինը անգամ: Ըստ հեղինակին, ասիկա հայրենասիրական շարժումի մասին գրուած վէպ է, ուր կ'արծարծուի ռուսահայերուն մէջ երեւան եկած հայրենասիրական շարժումը, երբ սակաւաթիւ անկեղծ հայրենասէրներու զուգընթաց սունկի պէս կը բուսնէին հասարակութեան նուիրական զգացումները շահագործող անթիւ դատարկապորտներ՝ լոկ իրենց ծակ գրպանները պարարտացնելու ձգտումով, աւելին՝ հասարակութիւնը քանդելու նպատակով: Երեւոյթներ՝ որ կային անցեալին եւ շատ կա՛ն այսօր ալ մեր հասարակութեան մէջ...:

Ընտանեկան անբարեկեցիկ պայմաններու մէջ հազիւ նախնական կրթութիւնը մը ստացած եւ հոգերով լեցուն, Նար-Դոս իր հացը ճարելու մտահոգութեամբ տաժանակիր տարիները սպառեց խմբագրական «սեւ» աշխատանքներու մէջ, զորս իր բառով անուանեց «մարտիրոսագրութիւն»: Այս իմաստով, ցայտուն է Սպանդար Սպանդարեանի խմբագրութեամբ լոյս տեսնող «Նոր Դար» թերթին իր 18 տարիներու աշխատակցութիւնը՝ 1890-1908: Թերթ մը, որ մեր լրագրական պատմութեան մէջ անոր հակադիր կողմին վրայ ունեցաւ Թիֆլիսի պուրժուա-դեմոկրատ  «Մշակ»ը (1872-1921), զոր խմբագրած են Գրիգոր Արծրունին եւ Ա. Քալանթարը, Լէօն, Տ. Հախումեանը եւ ուրիշներ:

18 տարի, Նար-Դոս՝ իբրեւ պահպանողական գրող մը, ոչ միայն «Մշակ»ականներուն կողմէ ենթարկուեցաւ հալածանքի, այլեւ իր գրականութիւնը կրեց ծանրածանր ցաւը նողկալի անտեսումի, գոռացող արհամարհանքի: «Նոր Դար»ի փակումէն ետք ան շարունակեց աշխատիլ «Աղբիւր-Տարազ», «Սուրհանդակ», «Հորիզոն» թերթերու խմբագրութեանց մէջ՝ անարդար ու  չնչին աշխատավարձքերու «բռնակալութեան» տակ ողոքելով իր ծով համբերութիւնը:

Իր ծայրայեղօրէն համեստ բնաւորութեան պատճառաւ Նար-Դոս չկրցաւ յատկապէս իր գրական կեանքը հեզասահ նաւարկել՝ իր բնատուր տաղանդին ու գրական արժանիքներուն արդար տեղ տալու համար: Իր սեփական շահերը դժբախտաբար վստահելով անկարեկիր մարդոց, դիմելն ու խնդրելը ե՛ւ ի հարկին պահանջե՛լը Նար-Դոսի էութեան մէջ անգոյ բառեր եղան՝ զինք հակահարուածներէ պաշտպանելու առումով: Նոյնիսկ Հայաստանի մէջ Խորհրդային կարգերու հաստատումէն ետք՝ ուր երկրորդական, երրորդական ու չորրորդական դէմքեր գտան դիրք ու պաշտպանութիւն իրենց գործերուն, Նար-Դոս նախընտրեց մնալ Թիֆլիս, բնաւ չեկաւ Երեւան, եւ իր լրագրական աշխատանքները շարունակեց սովետական մամուլին մէջ, անդամակցելով Թիֆլիսի Հայ Գրողներու Միութեան, որուն Պատուոյ նախագահ ընտրուեցաւ յետագային:

Որպէս վիպագիր ան համբաւ շահեցաւ նաեւ իր «Պայքար» խորագրեալ վէպով, որուն վրայ եւս երկար աշխատեցաւ՝ զայն վերամշակելով ու յղկելով ութ-ինը անգամ: Վէպը՝ որ գրուած է 1897-ին, իր 30 տարեկանին, չորս տարի ետք հեղինակը զայն վերամշակելէ ետք հրատարակեց 1911-ին: Սոյն վէպին մէջ իր հետապնդած նպատակներուն մասին Նար-Դոս գրած է, թէ ինք աշխատած է լուսարձակի տակ բերել այդ ժամանակուան (խօսքը՝ 1890-ականներու մասին է) հայ հասարակական գործիչներ ու զանազան ներկայացուցիչներ, գրեթէ բոլորն ալ իրական մարդիկ, եւ ուզած է պատկերել այդ ժամանակաշրջանի գլխաւոր երկու հոսանքներու՝ պահպանողականներու եւ ազատամիտներու, այսինքն՝ նոր-դարականներու եւ մշակականներու միջեւ բախումները:

Ինք 1886-էն սկսած է գրել վիպակներ ու վէպեր: «Աննա Սարոյեան» (1888) խորագրեալ իր առաջին վիպակը, կամ վէպ-նամականին, բնութագրական է: Աննան կը մեծնայ եւ կ'ապրի հարուստ ու երջանիկ ընտանիքի (հայր, մայր, երեք եղբայր) մը մէջ, շրջապատուած դայեակներով եւ աղախիններով,  nրnնք Աննայի ամէն մէկ ցանկութիւնը անոնք իսկոյն կը կատարէին: Եւ ահա օր մըն ալ կը սկսի տան փլուզումը: Կը պարզուի որ խաղամոլ հայրը հսկայական պարտքեր կուտակած է ուսին, եւ շատ չանցած ընտանիքը կը կորսնցնէ ամէն ինչ եւ կ'իյնայ յետին ծայր չքաւորութեան մէջ: Ասոր կը յաջորդէ աւելի մեծ դժբախտութիւն՝ երբ հայրը կը դառնայ անդամալոյծ ու խելագար: Աննայի փոքր եղբայրը կը մահանայ թոքախտէ, միջնեկը՝ ծուլութեան մարմնացում է, իսկ աւագը գինեմոլ ըլլալուն համար ոչ ոք կը հանդուրժէ: Աննան այս բոլորին մասին իր սիրտը կը բանայ, կը գրէ ու կը պատմէ իր ամէնէն սրտակից ընկերուհիին: Վերջին նամակին մէջ ան կը տեղեկացնէ, թէ... թոյն է խմած՝ չդիմանալով այս գեհենային տանջանքներուն...:

Նար-Դոսի «Ես Եւ Նա» սիրավէպը հաճելի է եւ ուսանելի ամէն տարիքի ընթերցողի համար: Վերջին կուրսի ուսանող մ'ինք, երբ կը կորսնցնէ իր սէրը, եւ յուսահատ՝ կեանքին իմաստէն, կ'իյնայ յոռետեսութեան հորը: Իրեն համար ա՛լ ամէն բան կորսուած կը կարծէ: Բայց իր տառապանքին մէջ պատահականութիւն մը կը փրկէ զինք՝ երբ կը կարդայ իտալական «Վրէժ» սիրավէպը, որ յանկարծ կը լուսաւորէ իր ներաշխարհը՝ զինք դարձնելով նոր ու հզօր անհատականութիւն մը: Այսպէս է, որ Նար-Դոս այս սիրավէպը կոչած է «Ես Եւ Նա»:

«Սպաննուած Աղաւնին» վէպը որ գլուխ-գործոցներէն կը համարուի Նար-Դոսի՝ երկին միտքը գրողը երկար տարիներ փայփայած ու իր սեւեռումին կիզակէտն է դարձուցած: Գիշեր մը, Միքայէլ Մարգարեանին տունը կու գայ Գարեգին Սիսակեանը եւ կ'ըսէ, թէ նշանուած է Սառա անունով աղջկան մը հետ, որուն հայրը եղած է իր մտերիմ ընկերը: Միքայէլին կը վիճակուի իմանալ, թէ պիտի դառնայ նորապսակ զոյգին կնքահայրը: Վէպը՝ որ յագեցած է խորունկ փիլիսոփայութեամբ ու իրապաշտ արուեստով, Նար-Դոս կեանքին ճիշդ պատկերը տուած է անվախօրէն, հետամտելով շեշտել մանաւանդ մարդկայնական գիծը անոր մէջ: Հետեւաբար, ան ոչ միայն կը հանդիսանայ արեւելահայ աշխարհաբարի լաւագոյն վարպետներէն, այլեւ կենցաղագիրներէն մին:

Իր պատմուածքներուն յիշարժան հոյլին մէջ կ'իյնան «Մեր Թաղը» եւ «Զանազան Պատմուածքներ» շարքը, «Նեղ Օրերից Մէկը», «Վերջին Մոհիկաններ», «Թէ Ի՛նչ Եղաւ Յետոյ, Երբ Շաքարամանից Երկու Կտոր Շաքար Պակասեց», «Սեւ Փողերի Տոկոսը», «Հոգուն Վրայ Հասաւ» եւ շատ ուրիշներ: Վիպակներու եւ վէպերու շարքին են՝ «Սպաննուած Աղաւնին», «Աննա Սարոյեան», «Ես Եւ Նա», «Ճշմարիտ Բարեկամը», «Նուէր», «Բարերար Եւ Որդեգիր», «Մահը», «Պայքար», «Մեծ Գործի Սկզբում», «Քնքուշ Լարեր», «Խեղճ Մարդիկ»: Իսկ յիշատակելով հեքիաթները, նշանաւորներն են՝ «Աստուած Եւ Թագաւորը», «Կապը Կտրած Կինը», «Ագահութեան Սկիզբը», «Երկնքի Զանգերը», «Մարդու Աչքը»:

Նար-Դոսի մահէն երկու տարի առաջ՝ 1931-ի Յունիսին, Թիֆլիսի մէջ կը նշուի մեծ գրողին գրական գործունէութեան 45-ամեակը: Վրաստանի կառավարութիւնը այս առիթով մեծ վիպագիրին կը շնորհէ «Վրաստանի Ժողովրդական Գրող»ի կոչում, անոր տրամադրելով ապրելու եւ ստեղծագործելու հանգիստ պայմաններ, իսկ Ախալքալաքի մէջ գտնուող Ալաստան գիւղի դպրոցը կը կոչուի Նար-Դոսի անունով: Երեւանի մէջ եւս Նար-Դոսի անունով կան փողոցներ:

Եղիղէ Չարենց՝ որուն գրական դատումներուն մէջ գնահատական լայն ընդգրկումով տիրական տեղ ունեցաւ վաստակը Նար-Դոսի, հանճարեղ բանաստեղծը՝ իբրեւ Հայպետհրատի գեղարուեստական բաժինի վարիչ հանդիսացաւ առաջինը, որ լոյսի բարիքին յանձնեց տաղանդաւոր վիպագիրին ամբողջական գործերը:

Դժբախտաբար Նար-Դոսի հիւանդութիւնն ու յանկարծահաս մահը պատճառ եղան, որ անոր «Նոր Մարդը» ծաւալուն վէպը անաւարտ մնայ ու չհասնի հրատարակութեան:

Իր մահէն ետք՝ 1935-1950 ժամանակամիջոցին, Նար-Դոսի «Երկերի Լիակատար Ժողովածու»ն 8 հատորներու մէջ ամփոփուելով կ'արժանանայ Սովետական Հայաստանի հրատարակչատան կողմէ լոյս ընծայման, իսկ եռահատոր «Երկերի Ժողովածու»ն՝ 1955-ին:

Նար-Դոսի արձակը ի՛ր իսկ կեանքն է, մարդկայնութեամբ տրոփուն՝ կեանքի խոր փիլիսոփայութեան հենքի մը վրայ բարձրացած ու ճիւղաւորուած, անխառն հայրենասիրութեամբ շողշողուն՝ տիպարային գիծերու հաւատարիմ իր սեւեռումներով: Վահան Տէրեան՝ արեւելահայ բանաստեղծութեան մէջ, Նար-Դոս՝ արեւելահայ արձակի մէջ, եղան ներկայացուցիչները գեղեցկօրէն յղկուած ոճի, հիմը դնելով ձեւի կատարելութեամբ ու գեղագիտական ըմբռնումներով նուրբ ու բարձր արուեստի, իւրաքանչիւրը հանդիսանալով գրական խոշոր եւ ինքնադրոշմ դպրոց:              

«ԾԱՂԻԿ» Գրական Ազգային հանդէս – Պէյրութ

dzaghig2004@yahoo.com