ŞĞTM ŞDİ 19 ANÜR SUAUJUD

 ?NĞNZUWR AŞIŞDUZ?NF

Şğtm ul Kndğ=ru önaşğ ındud ?nğnzu ausuouğumrz! Uxnp<uhuandkşuz Zu.uğuğndkşuz ındşulzşğndz ausuquwz fşğ<rz 24 cusşğnd gzkuj=rz Kndğ=rnw st< suaujud 19 uzq! Uwi mşğhnf juğe suauju,zşğndz krdg auiud 5$260r! Rim şğtm znğ fuğumndu,zşğndz krdg şpud 1$053!

Rzvhti mg ışizndr^ cuağg mg buğndzumt ıuğu,ndrl nd ustz +ğ^ şkt orbe şz ağuıuğumndu, ındşulzşğg^ udşlr =uz auöuğ znğ suğe m'uxzt fuğumndu,zşğnd bğ<uzumtz zşği! Uxnp<uhuandkşuz Zu.uğuğndkrdzg buı ul üna vt uwi şğşdnwktz nd buğndzum mg wrbşjzt nğ arduzendkrdzg wupkuauğşlnd srum sr<njuxndsz t ünğ,ueğşl muznzzşğg^ suzuduze wuğüşl gzmşğuwrz aşxudnğndkrdz huaşlnd ağusuwumuzg! Uxnp<uhuandkşuz Zu.uğuğ (uağtıırz Ünou euğqşul wrbşjndj nğ ausuouğumg mg wupkndr şkt cnpnfndğeg +üzt Zu.uğuğndkşuz!

Çuwj wuwızr t nğ uwi wnğenğzşğg uöeşjrm vşz gzmşğuwrz çuösukrd bğ<uzumzşğt zşği^ ndğ mg buğndzumndrz çuösuzeus audu=nwkzşğz nd auzerindkrdzzşğg^ nğnzjst stmz şz^ uwi +ğşğndz^ örzndnğumuz huğıumuzndkşuz ousçşlnd uduzeumuz auzerindkrdzzşğg! Şğtm znğ iuasuzuyumnds eğndşjud uwi suğötz zşği ul^ örzndnğumuz huğıumuzndkşuz sşmznp şğrıuiuğezşğg hrır ousçndrz sruwz rğşzj gzıuzr=r s+ırm uzeuszşğndz np<şğkr sruizndkşusç^ sşmznp znğ örzndnğzşğg sşmzşlt uxu< huwsuzuüğndkrdz hrır iınğuüğşz .niıuzulnf vmuösumşğhşl ousçndşlnd çuösuzeus auzerindkrdz!

Aumuxum uwi çnlnğrz^ muğşlr t auiıuışl nğ Kndğ=ru srzvşd iu huag çudumuz wu<np huw=uğ ındud ausuouğumrz ets^ nğnfaşışd krdşğg uwz=uz iuğiuyuöend vşz nğ=uz şz Usşğrmuwtz nd Şdğnhumuz muğü sg şğmrğzşğt auiznp krdşğg! Uwi suirz üupuyuğ sg mğzuz= muösşl şkt muğeuz= USZ-tz auiznp aşışdşul lndğg$

Usşğrmuwr Arduzendkrdzzşğg Muz.şlnd Mşeğnzr ındşulzşğndz ausuquwz^ uzjznp Suwri usinduz gzkuj=rz gzeauzğuhti siuünğ,ndkşuz mulndu,t zşği ub.uınp 264 auiıuındkrdzzşğnd st< 17$358 ub.uıudnğ ?nğnzu cuağt fuğumndşjud^ 91 anür mşuz=g mnğizjndj!

Krdşğ^ nğnz= sıu,şl mndıuz!

4$6 SRLRNZ EĞUS%

{SRUİRZ ŞĞU:UZŞĞND AUSUĞ´ ÇUĞŞÜNĞ;UMUZ AUSŞĞÜTZ

Üğu, trz= uğetz nğ 4 Wndlrirz Auwuiıuzr hşıumuz A-1 muwuztz nd Şnd-Krdhr fğuw iyxndu, tğ {Sruirz% şğu.uzşğnd ausuğ´ .nğuüğnf çuğşünğ,umuz ausşğü sg^ ub.uğar öuzuöuz şğmrğzşğt auw uğndşiıuütızşğnd suizumjndkşusç! Ausşğüg muösumşğhndu, tğ uğşuz =upjmşpt ıuxuhnp şğu.uzşğnd +üzndkşuz ausuğ! Uwcs lğuınd ünğ,umulndkrdzzşğ mg zbşz nğ uwe ausşğütz ünwuju, t 4$6 srlrnz eğus şd usçnp< ündsuğg hrır ığusueğndr {Chrızşğnd =upu=´ arszueğusrz! Uwi arszueğusr uxu=şlndkrdzz t +üzşl =upjmşp ndzşjnp şğu.uzşğndz şd srzvşd 25 ıuğşmuz şğrıuiuğezşğndz^ ündsuğ wuımujzşlnf uznzj euğsuzndsr ausuğ!

Wrbşjzşz= nğ ünğ,ndztndkşuz şğmnd ıuğnduw gzkuj=rz {Chrızşğnd =upu=´ arszueğusg udşlr =uz 300 şğu.uwr nd şğrıuiuğer uhuanfu, t uzfouğ euğsuznds^ ığusueğu, t eşpnğuw=^ +ğumuz 4 uzüus izndze nd gzmşğu-anüşçuzumuz ,uxuwndkrdz!

Uwi 24 usrizşğnd gzkuj=rz arszueğusg ığusueğu, t udşlr =uz 495 srlrnz eğusr u<umjndkrdz! Usiumuz ıuğnpndkşusç^ arszueğusg mg ığusueğt 30-40 srlrnz eğusr u<umjndkrdz! {Chrızşğnd =upu=´r muğşdnğ ,ğuürğzşğtz stmz t Auwuiıuzr st< suzmumuz =upjmşpr +üzndkşuz uxu<rz çuczr nd ardğuıuz brzndkrdzg! ?upjmşpt ıuxuhnp şğu.uzşğnd 70 ınmnig zşğmuwri mg euğsuzndr Auwuiıuzr nd Uğju.r st<!

ULRWŞD$- {UIĞHTWOUZ MĞZUW AĞUCUĞRL

PUĞUHUPŞUZ ÇUZUMJNDKRDZZŞĞTZ´

Uığhtwouzr Zu.uüua Rlaus Ulrwşd 6 Wndlrirz muğü sg lğuındusr<njzşğnd auğjuöğnwj ıulnf uzeğueuğqud Puğuhupşuz auğjrz nd giud nğ Uığhtwouz mğzuw ağucuğrl uwe aumusuğındkşuz çuzumjndkrdzzşğtz!

Rlaus Ulrwşd erışl ındud nğ Uığhtwouz vr yn.şğ rğ erğ=nğnbndsg puğuhupşuz ıuüzuhr lnd,suz auğjr bndğ<^ =uzr nğ uğeuğndkrdzg Uığhtwouzr mnpsz t!

{Sşğ erğ=nğnbndsg arszndu, t huısumuz uğeuğndkşuz nd sr<uöüuwrz rğudndz=r fğuw! Iuüzuhg htı= t lnd,ndr Uığhtwouzr ıuğu,=uwrz usçnp<umuzndkşuz ,rğtz zşği^ sşz= hrır vuğı+zşz= nğ auwmumuz şğmğnğe hşındkrdz sg iışp,ndr uığhtwouzumuz anpşğndz fğuw´^ wuwıuğuğşj Zu.uüua Ulrwşd!

Giı {Kndğuz´ ünğ,umulndkşuz^ Ulrwşd =zzueuışj zuşd ŞUAMr Srzi=şuz :sçumg! {ŞUAMr Srzi=şuz :sçumg v'uğquüuzüşğ Auwuiıuzr Fuğvuhşır uwz wuwıuğuğndkşuz^ kt Puğuhupg Auwuiıuz t! Uwe wuwıuğuğndkrdzg mg qu.npşjzt çuzumjndkrdzzşğg şd uzrsuiı mg euğqzt öuznz=! Srzi=şuz :sçumg ausuğct= huıui.uz vındud zuşd qşduvuyg yn.şlnd suirz Şğşduzr ynğqşğndz! Auwmumuz mnpsg mg huauz<t nğ Uığhtwouz çuzumjndkrdzzşğ gzt Puğuhupr rz=zuaxvum hşındkşuz uz<uınpumuzzşğndz aşı´^ erışl ındud Ulrwşd!

Uz bşbışj nğ ıuüzuhr lnd,suz çuzumjndkrdzzşğ yuiı+ğtz ışpr vşz ndzşzuğ^ rim şğmnd şğmrğzşğnd Uğıu=rz Ünğ,nj Zu.uğuğzşğnd sr<şd ışiucnpnfzşğg^ n_v stm zbuzumndkrdz ndzrz! {Zşğmuwri yuiı+ğtz çuzumjuwrz ünğ,gzkuj sg vmuw! Szujumuzşuzr nd Sustışuğnfr sr<şd ışiucnpnfzşğg zbuzumndkrdz sg vndzrz! Uwirz=z ŞUAMr Srzi=şuz :sçumg huğuh ünğ, sg mg ışizt! Lud^ iumuwz srzvşd ş#ğç! Ünğ,ndztndkrdz ıuzrl vr zbuzumşğ uğerdzudtı gllul´^ wuwıuğuğşj Ulrwşd!

Uığhtwouzr Zu.uüuag bşbışj nğ rz= m'ndöt b+buyşlr çuzumjndkrdzzşğ fuğşl% uxuzj qşduvuyr ynyn.ndkşuz! {Sşz= sruwz zu.mrz qşduvuynf çuzumjndkrdzzşğ fuğşl m'ndöşz=^ aumuxum huğuüuwrz^ şkt ynğqşz Uğju.z ul zşğüğudşl çuzumjndkrdzzşğnd st<^ sşz= mg aşxuzuz= çuzumjndkşuzj işpuztz´^ şöğumujndj Zu.uüua Ulrwşd!

HUIĞRUĞ? İĞÇUÖUZG

SRZVŞD BUÇUK%  HRIR SZUW ÜZULGR ST>

Kndğ=rnw Auwnj Huığruğ= Usşz$ I$ İuaum Ç^ Subulşuz İğçuöuz Auwğg şğtm cusg 15$00rz Üzulg şlud^ srvşd Buçuk szulnd ausuğ Huığruğ=uğuzr Üzulgr usuğuznjrz st<! Huığruğ= Auwğg Üzulg üzuj Hnikuzogtz ıtzrö-ku=irnf^ gzmşğumjndkşusç üuduöuzumrğ I$ Brğfuz ?uauzuw A+ğ! Huığruğ= Auwğg Üzulgr st< ersudnğndşjud şmşpşjdnw anfrd Wuğndkrdz Uçşpuw Iusuışuzr nd Kupuwrz :nğandğer uzeuszşğndz mnpst!

Şğşiyn.uzndar Zurğu Ö+ağuhşuzr upsmuwuğnwj .+i=şğg

{HZUM SG LUYR AUSUĞ L?ŞĞ T? QŞĞ AUWĞŞZR?G ND ARSU

ENDĞİTZ MG WN:NĞIU?´

{Çuğüuduo Auwuiıuz´ mndiumjndkşuz uxu<znğe^ wuwızr sş,uauğndiı Üuürm ;uxndmşuzr ets çujndu, aşıu=zzndkrdzg^ uznğ şğşiyn.uzumuz uzqşxzs.şlrndkşzt öğmndrlg şd srlrnzudnğ eğuszşğnd auiznp gzığumubux=r sr<njud şğşiyn.uz gzığndu, gllulnd hzendsg huıoux euğqu, şz nğ uwe mndiumjndkşuz uzeusumjnp şğşiyn.uzzşğ uwi +ğşğndz {huışğuös axvumşz´ kt_ Auwuiıuzr cnpnfndğer ets^ kt_ gzmşğuwrz juzjşğnd st<! Üupızr= vt nğ gzmşğuwrz stıruwr st< +üıuıtğşğnd .+iumjumuz lşöndz şğçşsz mg ült-m'uzjzr çuğnwumuzndkşuz^ huıbuondkşuz çnlnğ iuasuzzşğg^ çuwj rzv nğ ustztz öuğsuzulrz mus ustztz euıuhuğışlrz t^ uwz t kt {Çuğüuduo Auwuiıuz´ mndiumjndkşuz şğşiyn.uzzşğz ul çudumuz ,uzğ^ ynpnjuwrz lşönd mg ünğ,u,şz^ mg .+irz mus mg üğşz uwzhrir nonf^ nğ uğeuğujnds vndzr^ =uzr nğ jnwj mndıuw kt rğumuzndkşuz st< nğn#z= mg zşğmuwujzşz cnpnfndğerz buaşğg% +ğtzierğ suğsztz zşği!

{Çuğüuduo Auwuiıuz´ mndiumjndkşuz &ÇAM/ şğşiyn.uzndar Zurğu Ö+ağuhşuz^ nğ zuşd :nğağeuğuzr st< suğend rğudndz=zşğnd hubıhuzndkşuz szuwndz wuzqzucnpnfr zu.uüuaz t^ uwi +ğşğndz ,uzğ =zzueuındkrdzzşğnd krğu. euğqu, t rğ buı ,uzğ nd sşpueğşlr .+i=şğndz huıouxnf! Iğndu, gllulnf nğ uwi +ğşğndz çuösukrd +üıuıtğşğ uzqzumuz zusumzşğnf şd mus ndppumr Zurğu Ö+ağuhşuzr Ersuışığ-r mus gzmşğuwrz uwl juzjşğnd hubı+zumuz t<şğndz fğuw =zzueuındkrdzzşğ mg azvşjzşz^ mg =zzueuışz örz=g% Üuürm ;uxndmşuzr .usuormg mus musumuıuğg gllulnd sşpueğuz=zşğnf^ Zurğu Ö+ağuhşuzz ul rz=örz= mg hubıhuzt^ mg yn.ueuğqt uwe zusumzşğndz! R"zv sşp= nğ uwehrir zusumzşğtz stmg^ nğ rğumuzndkşuz st< quwzuüğndkrdz sgz t^ ndppşul% Ersuışığ-r +üıuırğn< sg^ znğ ,uzğ çuzuftor sg ışpr ındud kt_ =upu=umuz =ndlrizşğt zşği^ kt gzeauzğuhti auiuğumumuz öuzuöuz bğ<uzumzşğt zşği!

Zurğu Ö+ağuhşuz nğhti zusumr sg huıui.uz quwzuwrz aupnğeuüğndkrdz sg ndpuğmşj mzn< sg^ çuwj uwe quwzuüğndkşuz st< rğ mnpst azvu, uğıuwuwındkrdzzşğg buı ,uzğ çnfuzeumndkrdz ndztrz! Zurğu Ö+ağuhşuz m'gitğ nğ rğşz uzqzumuz zusumzşğ üğnpzşğg^ nğnz= şğçşsz auwanwndkrdzzşğnf {mg ausşsşz´ rğşzj zusumzşğg^ hrır vwu<nprz rğşzj uwe =uwlşğndz st<!

{Şi hrır vhuıui.uzşs qşör^ nğnfaşışd end= uwz suğermz t=^ nğnz= hzum sg luyr &buz ndışlr=/ ausuğ l=u, şz Auwuiıuzg nd arsu mg wn.nğıuz mus uihuğtö mg muğeuz endğitz^ mg huauz<şz nğ şi ağucuğumuz zşğmuwujzşs´^ giu, tğ Zurğu Ö+ağuhşuz^ nğnd uwi quwzuüğndkrdzg udşlr fşğ< ağuhuğumndşjud auğrdğudnğzşğnd mnpst! Çnpn=r nd =zzueuındkşuz quwzşğ lindşjuz iyrdx=uauw bğ<uzumzşğt şd uğıuüupku, auğrdğudnğ auwuiıuzjrzşğt! Suzudu_ze uğıuüupku, auwuiıuzjrzşğg m'gitrz nğ rğşz= üupku, trz rğş_zj şd rğşzj gzıuzr=zşğg yğmşlnd ausuğ^ rim şğmrğg =uzendu, tğ zu.mrz rb.uzndkrdzzşğnd zşğmuwujndjrv çndx sg uzqşğnd^ uwe muğürz zuşd Üuürm ;uxndmşuzr zsuz sş,uauğndiızşğnd mnpst^ nğnz= srlrnzzşğ eröu, trz cnpnfndğer üğhuztz!

Iğndu, gllulnf nğ çuösukrd iyrdx=uauwşğ şdi =zzueuışjrz Zurğu Ö+ağuhşuzg^ uz uzeğueuxzulnf rğ upsmuwuğnwj .+i=şğndz^ giud nğ rz= htı= t orbe uwe ınpşğnf huıui.uztğ zusumrz uwz mzn<^ nğ auwanwulrj lmır .+i=şğ ndppu, tğ rğşz nd rğ gzıuzr=rz! {Şi mg .nzuğars Auwuiıuzr nd İyrdx=r st< uhğnp rs çnlnğ auwğşzumrjzşğnd ux<şd^ nğnz= ndzşzulnf auzeşğq =upu=umuz ıuğçşğ erğ=nğnbndszşğ^ şğçş= vşz auwanwu,^ kbzusndkrdz nd uışlndkrdz vşz işğsuzu,´^ wuwıuğuğşj Zurğu Ö+ağuhşuz!

Srdi mnpst^ öuzuöuz lğuındusr<njzşğ şğtm çudumuz uxuı sşluz anişjndjrz uwe .zeğr bndğ<^ gzeü,şlnf nğ uwi fşğ<rz öuğüujndsnf ÇAM u_l udşlr hrır rwzuw cnpnfndğer uv=tz!

Işizşz= kt r#zv hrır glluw wu<nğerd!

FUĞVUHŞI YUBRZŞUZ UWJŞLŞJ

{?ULUBZR?NF´ AĞUJUZR ÜNĞ;UĞUZ

S+ıudnğuhti usri sg uxu< üğu, trz= nğ Auwuiıuzr st< çujndu, tğ {?ulubzr=nf´ ağujuzr ünğ,uğuz sg nğ imiu, tğ uğıueğşl ağujuz nd öuzuöuz uwl muösu,zşğ!

Auwuiıuzr Fuğvuhşı Zrmnl Yubrzşuz şğtm uwjşlşj uwe ünğ,uğuzg^ bğ<şjud uğıueğusuişğnd st< nd ,uz+kujud uğıueğndkşuz! Fuğvuhşırz m'gzmşğuzuğ Hubıhuzndkşuz Zu.uğuğ Eudrk I+znwşuz!

Fuğvuhşırz ışpşmujndjrz nğ ünğ,uğuzr st< ıuğşmuz eğndkşusç hrır uğıueğndr 50 auöuğ ağujuz! Zu.uışindu, t zuşd zuz+ suzğukşlşğnd^ rzvhti zuşd uwl rğşğnd uğıueğndkrdz!

Ünğ,uğuzrz st< wuımuhti hrır uğıueğndrz ışinpumuz-şlşmığnzuwrz iuğ=şğ nd ürbşğuwrz <şğsuwrz zbuz uxznp muösu,zşğ! Usçnp<umuz ynğquğmndst şı= hrır imir uğıueğndkrdzg şd stm ıuğnduz gzkuj=rz uzrmu hrır çuduğuğt Auwuiıuzr Hubıhuzndkşuz Zu.uğuğndkşuz huauz<g!

Zrmnl Yu.rzşuz muğşdnğ zmuışj {?ulubzr=nf´ ağujuzzşğnd uğıueğndkşuz arszndsg nd öuwz üzuauışj rçğşd Auwuiıuz-Xndiuiıuz xuösumuz ouğıuğuğndşiır nlnğırz st< ausuünğ,umjndkşuz uğerdz=!

?NĞNZUWR  FUĞUMR ETS SR>NJUXNDSZŞĞ

ZUŞD ŞĞNDİUPTSR

AUWNJ HUIĞRUĞ?UĞUZR ST>

?nğnzu cuağr ausuouğumg rğ uöeşjndkrdzg jnwj ındud zuşd Şğniduptsr Auwnj Huığruğ=uğuzr İğçnj Wumnçşuzj Sruçuzndkşuz buğ=şğtz zşği! Huığruğ=uğuztz İuprsuauwşğnd ndppşul mnv sg ağuıuğumndşjud nd erışl ığndşjud nğ znğ iuasuzuyumndszşğ mg eğndrz fuz=tz sndı= nd şl=r cusşğnd sr<şd! Uwihti%

1- Fuz=rz exzşğg çuj hrır glluz uxınd 6$30tz srzvşd ürbşğ cusg 10!

2- Indzşğt şllşlnd gzkuj=rz mus çuösndkrdzzşğnd sruzulnd gzkuj=rz huwsuz t qşx=şğg aumuzş.şl nd ersum ünğ,u,şl!

3- Uğürlndu, t ındzşğnd st< ardğuirğşl Şğndiuptstz mus uwl ışpşğt cusuznp ardğşğg!

4- Fuz=r bğ<uzumrz st< çzumnpzşğndz nd ub.uıudnğzşğnd <şğsndkrdzg hrır =zzndr fuz=t zşği sızşlnd gzkuj=rz!

5- Uznz= nğ 38 uiırouztz udşlr çuğqğ <şğsndkrdz nd bzvuxndkşuz ecnduğndkrdz ndzrz^ mus zsuz+ğrzum u.ıuzbuzzşğ jnwj mndıuz^ uzhuwsuz htı= t ersşz çcrbmzşğndz^ zuşd ışpşmndkrdz ıuz buauüğürx bğ<uzumzşğndz!

Lrçuzuzşuz şd sr<uöüuwrz +ğuürğ - wuındm {Suğsuğu´ +ğukşğkrz

*ĞNDUZ AŞI - 46

UB:UĞAG ŞD SŞZ?% SŞĞ ÇUÖNDS ANÜŞĞNF-JUDŞĞNF

Üğşj WUMNÇ IRDZŞUWŞUZ

Փայլակնացայտ քանքար մը՝ որուն հանդէպ իր ժողովուրդին եւ բազմաթիւ ազգերու հիացումը տարածուեցաւ նաեւ համերկրացի Ճորճ Պայրընի եւ Ճոն Քիթցի վրայ, Փերսի Պիշի Շելլին (Հորշամ, Միացեալ Թագաւորութիւն, 4 Օգոստոս 1792 – Լա Սփեզիա ծոց, Իտալիա, 8 Յուլիս 1822) է ապաքէն, որ կը դասուի շարքին համաշխարհային գրականութեան վաղամեռիկ հանճարներու եւ որուն մահուան 198-ամեակն է այսօր:

Բանաստեղծ Շելլիի գրական վաստակին մասին ներբողանքն ու գովքը հայ գրականութիւն մուտք գործած է Թումանեանի, Չօպանեանի, Օշականի եւ ժամանակակից այլ գրողներու կողմէ: Անգլիական գրականութեան տիտաններէն մին, որ խլուելով հանդերձ համամարդկային մտածողներու՝ Ճորճ Պեռնար Շոյի, Պերթրանտ Ռասսըլի, Քարլ Մարքսի, Հենրի Սթեֆընզի նմաններու սքանչացումէն, հալածուեցաւ սակայն ուրիշներու ալ կողմէ, որոնք ուզեցին սեւցնել բանաստեղծին անունը՝ իր գաղափարախօսական համոզումներուն մէջ անզիջող ըլլալուն համար:

Ազնուականի ու հարուստ ընտանիքի մը զաւակը ինք՝ կ'երթայ ուսանելու «Էթոն» քոլէճ, ուր զինք շրջապատողներու մէջ կը յայտնուի իգական գեղեցկութեամբ, սաակայն նկարագիրով ու գաղափարով «կռուարար, պարծենկոտ ու անաստուածեան» պատանի մը: 18 տարեկանին՝ 1810-ի Ապրիլին, տակաւին ուսանող մը Օքսֆորտի համալսարանէն ներս՝ կը նկատուի «ոչ ժողովրդական» անձնաւորութիւն մը թէ՛ իր դասընկերներուն եւ թէ՛ դասախօսներուն աչքին, բայց կը հարթէ ճամբան ու կը յաջողի բարեկամական սերտ յարաբերութիւններ ստեղծել իրեն տարեկից գրող ու փաստաբան Թոմըս Ճեֆֆըրսըն Հոկկի հետ: Նոյն տարին է որ լոյսի բարիքին կու գայ Շելլիի երախայրիքը - Գոթական վիպակ մը՝ «Զասթրոզզի», որուն մէջ լայն կը բանայ կարկինը իր անաստուածեան աշխարհահայեացքին՝ ստահակ ու անուղղայ Զասթրոզզիի ընդմէջէն: Դարձեալ նոյն տարին իր քրոջ հետ կը հրատարակէ «Ինքնատիպ Բանաստեղծութիւնը Վիքթորի Եւ Քազիրի Կողմէ» խորագրով գիրքը, մինչ Օքսֆորտի մէջ գտնուած շրջանին ան տպած էր արդէն իր քերթուածներուն մէկ փունջը՝ «Յետմահու Բեկորները Մարկարէթ Նիքոլսոնի» խորագիրով:

1811-ի ձմրան, բանաստեղծ Շելլի հրատարակութեան կը յանձնէ «Անաստուածութեան Անհրաժեշտութիւնը» խորագրեալ գրքոյկը, որ բախելով դժգոհանքին քոլէճի տնօրէնութեան՝ վերջինը կը հրաւիրէ բանաստեղծը դասընկերներուն առջեւ: Կը պնդէ Շելլիիին որ առաթուր ընէ այդ հրատարակուած գործը, բայց անաստուածեան Շելլի կը մերժէ կոչը տնօրէնին եւ նոյն տարուան Մարտին ան Թոմըս Հոկկին հետ կը հեռացուի քոլէճէն:

Օքսֆորտէն արտաքսուելէ չորս ամիս ետք, 19-ամեայ Փերսի Շելլի 16-ամեայ պատանուհի Հէրրիէթ Ուէսթպրուքի հետ կը ճամբորդէ Սկովտիա՝ ամուսնութիւն կնքելու նպատակով: Իրենց ամուսնութենէն ետք՝ նոյն տարուան Օգոստոսի վերջերուն, Շելլի իր դասընկեր Հոկկը կը հրաւիրէ միասին բաժնելու իրենց ընտանեկան մթնոլորտը, ուր կը գտնուէր Հէրրիէթ, որուն առարկութեան բախելէ ետք, Շելլի իր կինը կը բերէ Անգլիոյ Քէսուիք շրջանը՝ գրելու նուիրուելու համար: Այնուհետեւ ան այցելութիւն կու տայ Իրլանտա՝ ինքզինք մղելու ճամբորդական նօթերը պատրաստելու ստեղծագործական աշխատանքի: Այստեղ ան կը գրէ «Պատգամ՝ Իրլանտայի Ժողովուրդին» երկը, որ մէկ կողմէ անիկա տարածում կը գտնէ, միւս կողմէ ալ իր գործունէութիւնը ենթահող կը պատրաստէ բրիտանական կառավարութեան ուշադրութեան դաշտին մէջ:

Ապերջանիկ սակայն՝ իր եռամեայ ամուսնական կեանքէն, Շելլի յաճախ առանձինն կը ձգէ կինն ու զաւակը՝ Իանթէն: Ան յաճախակի այցելութիւններ կու տայ Լոնտոնի մէջ գտնուող տունն ու գրախանութը Ուիլիամ Կոտուինի, որ նոյնպէս անաստուածեան մըն էր, վիպագիր ու քաղաքական փիլիսոփայ մը: Այս միջոցին Շելլի կը սիրահարի Ուիլիամի խելացի եւ ուսեալ դուստրին՝ Մէյրի Ուոլսթոնքրէֆթ Կոտուինին՝ յետագային աշխարհին ծանօթ որպէս Մէյրի Շելլի:

Այսպէս, Փերսի Շելլի 26 Յուլիս 1814-ին, իր կինն ու զաւակը տունը թողլով՝ ծածուկ կերպով փախուստ կու տայ 16-ամեայ Մէյրիին հետ՝ փախուստի հրաւիրելով նաեւ վերջինին խորթ քոյրը՝ Ճէյն (աւելի ուշ՝ Քլէր անունով ծանօթ) Քլէրմոնթը, որոնք երեքով նաւարկելով կ’ուղղուին Եւրոպա: Անցնելով Ֆրանսայէն՝ կը հաստատուին Զուիցերիա, ուր երեք շաբաթ անոնք ընտանիքի կարօտախտով ապրելէ ետք՝ չքաւոր վիճակի մէջ կը վերադառնան Անգլիա, բայց Ուիլիամ Կոտուին կը մերժէ խօսիլ իր դուստրին եւ Շելլիին հետ:

Մէյրիին հետ Լոնտոնի մերձակայքը գտնուող տան մը մէջ իր կեանքը շարունակելով եւ իր պարտատէրերու աչքերէն հեռու, 1815-ի աշնան Շելլի կը յաջողի լոյս ընծայել չափածոյ այլաբանական երկ մը՝ «Առանձնութեան Ոգին» խորագիրով: Իր ժամանակին գրական շրջանակներու մէջ ուշադրութեան չարժանացած այդ երկը, այսօր կը ճանչցուի Շելլիի առաջին գլխաւոր չափածոյ գործը իբրեւ, որ կը կրէր խոր ազդեցութիւնը անգլիացի ժամանակակից մեծանուն բանաստեղծ Ուիլիամ Ուորտսուորթհի քերթողութեան:

ՇԵԼԼԻ – ՊԱՅՐԸՆ ԾԱՆՕԹՈՒԹԻՒՆԸ

Փերսի եւ Մէյրի Շելլի 1816-ին երկրորդ այցելութիւն մը կու տան Զուիցերիա՝ մղիչ ուժովը Քլէր Քլէրմոնթի, որ արդէն կապեր հաստատած ու ծանօթութիւն ունէր Ճորճ Պայրընի հետ: Վերջինը՝ որ կորսնցուցած էր իր հետաքրքրութիւնը Քլէրմոնթի հանդէպ եւ օգտագործելով հանդիպման առիթը Փերսի եւ Մէյրի Շելլիներու հետ՝ կու տայ խայծը զանոնք հրապուրելու Ժընեւով: Տէր եւ Տիկին Շելլիներն ու Պայրըն լիճի մը ափունքին տուն մը վարձելով կ'ըլլան դրացիներ իրարու: Երկու քերթողներուն միջեւ կանոնաւոր կերպով շարունակուող տեսակցութիւնները, զրոյցները, ներշնչումներով կը լեցնեն բանաստեղծական ներաշխարհը Շելլիի, որ կը գրէ «Տաղերգ՝ Իմացական Գեղեցկութեան» պոէմը, զոր կը համարէ առաջին նշանակալից իր գործը՝ «Առանձնութեան Ոգին»ի հրատարակութենէն ետք: Նոյն տարին լոյս կ'ընծայէ նաեւ «Սպիտակ Լեռ» պոէմը:

Պայրըն, իր հերթին, փոխադարձաբար կը կրէ ազդեցութիւնը Շելլիի քերթողական արուեստի: Այս ազդեցութիւնը ի յայտ կու գայ անոր «Չայլտ Հարոլտի Ուխտագնացութիւնը» (1812-1817 թթ.) երկին երրորդ բաժինին, նաեւ «Մանֆրէտ»ին մէջ, զոր ան գրեց 1816-ի աշնան:

Ապա կը հրատարակուի Շելլիի «Լաոն Եւ Սիթնա» խորագրեալ երկարաշունչ արձակ պոէմը, որուն մէջ ան բուռն կերպով կը յարձակի կրօնի վրայ՝ զայն պատկերելով «զոյգ մը ազգապիղծ սիրահար» եւ կը խարազանէ կրօնական բռնապետութիւնը՝ անոր վարչակարգին տակ տառապող ժողովուրդին ազատագրութեան ի խնդիր: 1818-ին, յիշեալ պոէմը կը տպուի «Իսլամին Ապստամբութիւնը» խորագիրի տակ: Լոյս կը տեսնեն նաեւ իրմէ յեղափոխական-քաղաքական թեմայով երկու պրոշիւր՝ «ՄարլոյիՄենակեացը» վերնագիրի տակ:

1819-ին Շելլիի կողմէ լոյս տեսած «Ճիւլիան Եւ Մատտալօ»ն զրոյցներու շարք մըն է՝ Վենետիկի մէջ Պայրընին հետ նաւակով կատարած ճամբորդութիւններու ընթացքին: Ապա դարձեալ նոյն տարին՝ «Ներբող Արեւմտեան Հողմին» երկը, «Տհը Սէնսի» ողբերգութիւնը: Իր քաղաքական բանաստեղծութիւններու շարքին կը դասուին «Անիշխանութեան Դիմակը» եւ «Անգլիոյ Այրերը»: Յաջորդաբար կը գրէ «Փիլիսոփայական Հայեացքը Բարեկարգութեան Շուրջ»ը, որ կը հանդիսանայ բանաստեղծին քաղաքական հայեացքներուն հիմնաւոր, հաստատակուռ ու լիակատար մեկնաբանութիւնը: Յաջորդ տարին, 1820-ին կը տպէ «Արտոյտի Մը» խորագրեալ գողտրիկ պոէմը եւ «Ազատագրուած Պրոմէթէոս» չափածոյ թատրերգութիւնը: Երկրորդին մէջ Շելլի կը դիմագծէ խօսող լեռներն ու դիւրագրգիռ դեւը, որ կը տապալէ Հելլէն դիցաբանութեան աստուածներու թաւաւոր Զեւսը (կը համապատասխանէ Հռոմէական Արամազդին – Jupitar): Այս շրջանին կը մահանան իր որդին եւ դուստրը, որոնց կորուստով Շելլի կ'իյնայ խոր տխրութեան մէջ եւ ցաւը կը տարածուի անոր ամբողջ էութեան մէջ:

1821-ի Փետրուարին, իրմէ երեք տարիով փոքր, անգլիացի ռոմանթիկ բանաստեղծ Ճոն Քիթցի վաղաժամ մահուան խոր ազդեցութեան տակ, Շելլի կը գրէ «Ատոնէ» երկարաշունչ ողբերգական պոէմը, որուն կը յաջորդեն «Հելլադա» եւ «Պաշտպանութիւն Մը Բանաստեղծութեան» երկերը:

1822-ին, իր մահէն քան մը ամիս առաջ, Պայրընի եւ իրեն նեցուկ եղող անգլիացի բանաստեղծ Հենրի Լէյ Հանթի հետ, երեքով կը խմբագրեն ու կը հրատարակեն «Տհը Լիպըրըլ» հանդէսը, որուն մէջ անոնք կը տպէին վիճայարոյց գրութիւններ՝ տարածելով ժողովուրդին արդար դժգոհութիւնները եւ հակահարուած հասցնելով տեղի պահպանողականներու պարբերաթերթերուն:

Բանաստեղծ Փերսի Շելլիի կարապի երգը կ'ըլլայ «Կեանքին Յաղթանակը» խորագրեալ անաւարտ բանաստեղծութիւնը, որ կը հրատարակուի անոր մահէն երկու տարի ետք: Իր քերթուածներէն գոհար մը՝ «Սիրոյ Փիլիսոփայութիւնը», կը ներկայացնենք այս առիթով, զոր թարգմանած կամ հայացուցած, տաղաչափական կանոններուն ալ հպատակեցուցած է սոյն յօդուածին հեղինակը.-

Շատրուաններն հետը գետին կը խառնուին,

Եւ գետերը՝ հետն ովկիանին,

Ու հողմերը երկինքին մէջ յաւերժօրէն

Կը խառնըւին յուզմունքով մը չորս կողմերէն...

Ոչ մէկ բան արդ առանձին է աշխարհի մէջ.

Բոլոր բաներն աստուածային օրէնքով պերճ՝

Մէկը միւսին մէջ խառնուրդ մը կ'ըլլան նոր.-

Ո՛հ, ինչո՞ւ չեմ, ինչո՞ւ չեմ քուկըդ ես այսօր...

Տե՛ս, սէգ սարերն՝ երկինքը վեհ կը համբուրեն,

Կ'ողջագուրուին իրարու մէջ խօ՜լ ալիքներն...

Կ'ըսեմ, ո՛չ մէկ քոյր-ծաղիկի պիտի ներուի՝

Արհամարհէ եթէ ան իր եղբայրն արի:

Օ՜ ծափ կու տայ արեւի շողն՝ հողին մեր գանձ.

Լուսնի ցոլքերն կը համբուրեն ծովը անանց.-

Համբոյրներն այս բոլո՜ր, բոլո՜ր ի՞նչ կ'արժեն արդ՝

Չհամբուրե՜ս ինծի եթէ դուն ալ զուարթ...

Իր ծննդեան 30-ամեակը բոլորելէ ամիս մը առաջ՝ 8 Յուլիս 1822-ին, Փերսի Շելլի կ'ըլլայ ծովամոյն՝ անակնկալ փոթորիկի մը հանդիպելուն պատճառաւ, երբ ան Լիվոռնոյէն իր «Տոն Ժուան» (անունն է Պայրընի երկերէն մէկուն) սահանաւով ետ կը դառնար Լերիսի:

Շատ գրուեցաւ, թէ Շելլիի մահը պատահական արկածի մը հետեւանքը չէր: Շատեր ըսին, թէ բանաստեղծը իր մահէն առաջ արդէն կ'անցընէր անձկալից օրեր ու կը բաղձար իր մահը: Նաեւ գրուեցաւ, թէ վաղամեռիկ քերթողը անվարժ էր նաւարկելու...: Ոմանք «հաստատեցին», թէ ծովահէններ գրաւելով սահանաւը՝ յարձակած էին անոր վրայ...: Կայ այլ զանգուած մըն ալ, որ «փաստած է», թէ բանաստեղծը զոհ գացածէ իր քաղաքական հայեացքներուն պատճառով:

Տարաբախտ քերթողին դիակը լուացուելէ ետք ծովափին՝ խարուկանման կը դիակիզուի Վիարեճճիոյի ափունքին, Իտալիա: Արդարեւ, «Շելլիի Թաղումը» արարողակարգը պատմութեան մէջ ծանօթ է «Շելլիի դիակիզումը» անուամբ, որ գեղագիտական գործն է 1889-ին գծուած Լուի Էտուըրտ Ֆուռնիէրի: Իսկ բանաստեղծին սիրտը Է. Թրէլոունիի կողմէ հանուելով թաղման փայտակոյտէն կը յանձնուի Մէյրի Շելլիին, որ զայն կը պահէ մինչեւ իր կեանքին վերջը:

Մեծ գրողին աճիւնները թաղուած են Աւետարանականներու գերեզմանատան մէջ, Հռոմ, աշտարակի մը տակ, ուր փորագրուած մակագրութիւն մը կայ հետեւեալ բառերով. «Ներդաշնակութեան Սիրտը»:

«ԾԱՂԻԿ» Գրական Ազգային հանդէս – Պէյրութ

dzaghig2004@yahoo.com