ՆՈՐ
ԼՈՒՐԵՐ    ՅՈՒՇԱՏԵՏՐ     ԳԻՐՔԵՐ   ԱՐԽԻՒ   ՄԵՐ ՄԱՍԻՆ     ՆԱՄԱԿ ԽՄԲԱԳՐՈՒԹԵԱՆ  
Share on Facebook Share on Twitter Share via e-mail
80. Տարի

ԳԻՐՔ

ԱՐԽԻՒ - 06 ՅՈՒԼԻՍ 2020 © NorMARMARA 2001 - 2020
Share on Facebook Share on Twitter Share via e-mail

?upu=umuz aşıu=ğ=ğumuz rğueuğqndkrdz

AUWMUMUZ HZENDSZŞĞND ETS HUW?UĞNP SRNDKŞUZ ZU:UÜUA MRDLHTW BZNĞAUMULNDKRDZ WUWIZŞJ

RLAUS ULRWŞDRZ

Auwmumuz Uzarsz Hzendszşğnd Ets Huw=uğr Srndkrdz &UİRSITĞ/ mnvndu, muösumşğhndkşuz zu.uüua Mt+=itl Mrdlhtw^^ nğ buğndzum auwşğnd nd Auwuiıuzr ets şlnwkzşğ m'ndzşzuw nd auğrdğ ınmni Uığhtwouzr r zhuiı =upu=umuzndkrdz mg fuğt^ uzjşulzşğg ül.ujud sg ndzşju, tğ Uığhtwouzr Muğir Uduü Ardhuıni Zndğr Mrdlrwşdr aşı! Uwi fşğ<rzg uzauzüiındkrdzzşğ uğıuwuwıu, tğ UİRSITĞ muösumşğhndkşuz zu.uüua Mrdlhtwr suirz^ üuzüuıu, tğ UİRSITĞR ünğ,ndztndkşztz nd euı ul çuju, tğ Mrdlhtwr ets! Uirmu öüuwujndzj tğ^ nğnfaşışd üğşkt uxu<rz uzüus tğ nğ UİRSITĞr zu.uüuag mg =zzueuındtğ Uığhtwouzjr erduzuütır sg mnpst! Uirmu ,uzğ şmu, tğ Mrndlhtwrz^ nd uzrmu mnv gğu, tğ Uığhtwouzr Zu.uüua Ulrwşdrz^ nğhtiör =zzndkrdzzşğ gzt Uığhtwouzr Uğıu=rz Zu.uğuğndkşuz buğ=şğtz zşği ub.uınp hubı+zufuğzşğnd suirz^ =zzuğmt kt Uığhtwouzr erduzuütızşğg rzvşğ m'gzşz nd rzvşğ vşz gzşğ! UİRSITĞr zu.uüuag ndöu, tğ zuşd nğ Uığhtwouzr zu.uüuag uzüus sg örz=z ul sırm gztğ uwi auğjr muhumjndkşusç!

Mg kndr kt Uığhtwouzr Zu.uüua Ulrwşd gzkuj= ındu, t Mrdlhtwr ersndsrz nd ağuauzüu, t nğ Uğıu=rz Zu.uğuğndkşuz bğ<uü,tz zşği ub.uınp çnlnğ eşihuzzşğndz^ ardhuınizşğndz nd ub.uıudnğzşğndz suirz =zzndkrdz muıuğndr! Mrdlhtw ağuhuğumud bznğaumulndkrdz wuwızşj Rlaus Ulrwşdrz!

Mrdlhtw giud nğ srbı zşjndm hrır muzüzr Uığhtwouzr mnpst uxzndu, uğeuğ nğnbndszşğndz^ kt rğşz= sbumndkuwrz nd =upu=umuz ışiumtıt muğşdnğ mg zmuışz =upu=zşğg rzvhti Gpıgğ^ Muği^ Upğg^ Uğıuauz^ Fuz şd Hrklrig^ ndğ gzeauzğuhti m'uhğrz Uığhtwouzumuz ,uünds ndzşjnpzşğ^ uwi ışiumtıtz ul buı muğşdnğ erğ= ndzr Uığhtwouzr Muğir Ardhuıniuğuzg^ Uığhtwouz htı= t ç,u.zeğndkşusç gzığt suizudnğuçuğ Muğir st< hubı+zufuğnp rğ uzqzumuösg^ giud Mrdlhtw!


Ausuwzuhuımşğ

?NĞNZU CUAĞGRĞ NDCG MNĞİZJNDJU; VT


Fşğ<rz arzü +ğşğnd gzkuj=rz Kndğ=rnw st< ?nğnzu ausuouğumr aşışduz=nf suaujuz 19^ 17^ 19^ 20 şd 19 uzqşğ! Rzvhti mg ışizndr^ uwi krdşğg buı s+ırm şz rğuğnd^ mğmzşz= nğ uwi krdşğg üğşkt ustz +ğ rğşz= örğşz= mg mğmzşz! S+ıudnğuhti znwzg mg huıuar zuşd znğ fuğumndu,zşğnd krdr huğuüuwrz! Uğeuğşd fşğ<rz arzü +ğşğnd gzkuj=rz fuğumndşjuz muğüud 1$192^ 1186^ 1$172^ 1$154 şd 1$148 uzqşğ! Uwi krdşğz ul rğşz= örğşz= mg mğmzşz yn=ğrm ıuğçşğndkrdzzşğnf! Uwz bğ<uzumzşğg nğnz= mg ihuişz nğ ustz +ğ fuğumndu,zşğndz krdg r<zt auöuğtz fuğ^ ethr udşlr yn=ğ krdşğ^ eşx rğşzj ihuiu,g vşz üıu, şd uwi üzuj=nf mg kndr kt eşx şğmuğ hrır ihuişz! Uxnp<uhuandkşuz Zu.uğuğndkşuz mnpst ustz rğrmndz cusg 20-r s+ı aupnğendu, uwi krdşğg nğ=u#z mg ausuhuıui.uzşz rğumuzndkşuz^ nğ=u#z orbe mg zşğmuwujzşz huımşğg^ wuwızr vt^ çuwj hrır gzendzrz= kt s+ıudnğuhti orbe krdşğ şz! Auzğuwrz muğ,r=g fiıuandkrdz ndzr Uxnp<uhuandkşuz Zu.uğuğ (uağtıırz Ünouwr zmuısusç^ nğ uz=tkr sg ausuquwz cnpnfndğerz mnpst ustztz buı irğndu, Zu.uğuğg axvumndşjud!

Muğü sg zuauzüzşğnd mus üuduxumzşğnd st< uğquzuüğndu, krdşğg wuwızr mg euğqzşz nğ ausuouğumg rğ ndcg vt mnğizjndju, nd cnpnfndğeg buı i.ul m'gzt şkt muğ,t nğ ustz rzv uzfıuzü gzkuj=r st< t =uzr nğ imiu, şz= sızşl çzumuznzujndsr auzüğnduzt sg zşği!

Ktşd Kndğ=rnw st< umzmulndu, çuğşludndsg ıumudrz vt rğumuzuju,^ çuwj ünzt uv=uxnd fuıkuğujnds ul vmuw!


AUWMUMUZ FUÜG(ZŞĞND

 UWİ*ĞNDUZ CNPNFG%

IRÜĞUZ MRDLSTÖMRLR ZU:UÜUANDKŞUZ ZŞĞ?ŞD


Mg ışpşmuzuz= nğ uwi rğrmndz rğ aşğkumuz cnpnfg hrır ündsuğt Auwmumuz Fuüg)zşğnd Srndkrdzg! Rzvhti muğşlr t şzkueğşl^ cnpnfg +ğumuğür fğuw hrır ndzşzuw ausuwz=uwrz buı muğşdnğ auğjşğ^ nğnzj lnd,suz şd =zzuğmndsr mg muğ+ırz! Mg ışpşmuzuz= zuşd nğ AFSr Uışzuhşı^ İ$ Yğmrv Uöü$ Arduzeuznjr Anüuçuğqndkşuz Uışzuhşı Hşığni Brğrz+plnd uzqzumuz ünğ,şğnd çşğndsnf hrır vmuğşzuw zşğmuw üızndrl cnpnfrz! Cnpnfg hrır ündsuğndr yn.-uışzuhşı^ Üuğumt+öşuz Iuz :zusumulndkşuz Uışzuhşı Irüğuz Mrdlstömrlr zu.uüuandkşuz zşğ=şd!

Wuwızşz= nğ cnpnfg yum t susndlrz!


UB:UĞAR ST> ?NĞNZUWT FUĞUMNDU;ZŞĞND KRDG

MG S*IŞZUW 11$5 SRLRNZR

?nğnzuwr ausuouğumtz fuğumndu,zşğnd krdg uwlşdi mg s+ışzuw 11$5 srlrnzr bşsrz^ rim sşxznpzşğnd krdg çuğqğuju, t 534 auöuğr!

Auwuiıuzr st< şğtm znğ fuğumumrğzşğnd krdg 706 tğ^ gzeauzndğ fuğumndu,zşğnd krdg 28 auöuğ 606^ uhu=rzu,zşğnd krdg 16 auöuğ 140^ sşxznpzşğnd krdz ul 484 &şğtm suaujud 7 arduze/! İhuzrnw st< 21 Wndzritz şı= uğıumuğü eğndkşuz rğufroumg fşğ< üıu, tğ^ iumuwz buçukufşğ<rz =uzr sg bğ<uzzşğ =uğuzkrzuwr ıum uxzndşjuz znğ fuğumumrğzşğnd huıouxnf!

Puöu.iıuzr st< usçnp< şğmğr ıuğu,=rz =uğuzkrzu axvumndşjud^ yumndşjuz çnlnğ uwz bğ<uzzşğg^ ndğ suğenj mndıumndszşğ mğzuwrz gllul! Uğürlndşjud öuzündu,uwrz nğşdt sr<njuxnds!Fuğumr ıuğu,suz mbxnwknf uxu<uıuğ şğmrğzşğnd juzmg uzynyn. t% Usşğrmu^ Hğuörl şd Xndiuiıuz! Usşğrmuwr st< srzvşd uwi+ğ ?nğnzu wuwızuçşğndu, t uxznduöz 3 srlrnz suğend s+ı^ arduzezşğtz 135 auöuğg suauju, t!

Şğmğnğez t Hğuörl^ ndğ fuğumumrğzşğnd krdg auiu, t 1 srlrnz 600 auöuğr^ sşxznpzşğnd krdz ul 65 auöuğr! Xndiuiıuzr st< arduzendkrdzg u.ınğnbndu, t 700 auöuğ suğend s+ı^ sşxznpzşğnd krdg 11 auöuğ t!


MUÖENDĞSUZ MUWUZR :ZUSUIUĞ SUĞSRZG ;ĞUÜRĞZŞĞ

MG SBUMT  USĞUZ ŞPUZUMRZ AUSUĞ


Rzvhti ,uz+k t^ Üzulgr Muöendğsuz Muwuzg ?nğnzuwr ausuouğumr aşışduz=nf uwi ıuğr yum mg huat 54ğe ıuğşbğ<uzr rğ exzşğg^ çuwj aumuxum nğ ousçuğg yum hrır szuw^ :zusuıuğ Suğsrzg nğnbu, t muğü sg ,ğuürğzşğ rğumuzujzşl usğuz şpuzumrz! Uwihti^ Muwuzr :zusuıuğ Suğsrzg 2 Wndlrirz rğ uzeğuzrm cnpnfg ündsuğşj Uışzuhşı Uğr Vnlu=r ül.udnğndkşusç! Suizumrjzşğg ersumzşğnf şd gzmşğuwrz aşxudnğndkrdzg huaşlnf suizumjşjuz uwi auzerhsuz^ rğşzj muğ,r=g çuczşlnf ünğ,gzmşğzşğnd aşı^ erışl ındrz nğ orbe nğnbnds sg uxzndu, tğ$ muwuzr iuzşğg uwi ıuğr htı= t szuwrz rğşzj gzıuzr=zşğndz s+ı şd uznzj uxnp<ndkşuz huıui.uzuındndkrdzg htı= t iıuzqztrz gzıuzr=zşğg! Ktşd Muwuzg yum t^ çuwj su=ğndkşuz çnlnğ ub.uıuz=zşğg rğumuzuju, şz! Usğuz şpuzumr usçnp< ışdnpndkşuz^ Uxnp<uhuandkşuz Zu.uğuğndkşuz ağuauzüzşğndz auduıuğrs szulnf^ nğnbndu, t nğ muwuzr .upufuwğrz st< öuzuöuz sr<njuxndszşğ rğumuzuzuz^ huwsuznf nğ uxudşluünwzg 100 anür suizumjr uwe qşxzuğmzşğndz! Mg zu.uışindr nğ +ğnduw ıuğçşğ cusşğndz muösumşğhndrz jndjuauzetizşğ^ şğucbıumuz şlnwkzşğ^ ub.uıucnpnfzşğ^ =tğstizşğ şdlz! Uwi sr<njuxndszşğg +ğnduw huwsuzzşğnd ausuquwz^ mğzuz ynyn.ndkşuz şzkuğmndrl!

Cnpnfumuzzşğg nğnbşjrz zuşd üğ=nwm-ışpşmuınd sg huığuiışl% uzjşul şpuzumr qşxzuğmzşğnd suirz!


?TZRND FTİK% USŞĞRMUWR

 ZU:UÜUAR KŞMZU;ND


Şğtm lğuınd çnlnğ ünğ,umulndkrdzzşğg şğmuğ nd şğmuğ  üğşjrz usşğrmujr işdusnğk xty şğürv ?tzrnd Ftikr nd uznğ mzn<% auwuöür  bnf ub.uğar uiıp ?rs ?uğıubşuzr suirz! Auğjz uwz t nğ Ftik şğtm hubı+zuhti  wuwıuğuğşj kt rz= rğ kşmzu,ndkrdzg m'uxu<ueğt 2020r Zu.uüuaumuz gzığndkrdzzşğnd  ausuğ nd uwe suirz üğuxnds gğud Kfrkkgğ-r rğ hubı+zumuz t<rz fğuw!

Srlrnzudnğzşğ uzsr<uhti np<ndzşjrz Ftikr uwi nğnbndsg!  U<umjndkrdz wuwıznp uxu<rz uzqg şpud {Ktilu´ gzmşğndkşuz ünğ,uerğ  ız+ğtz% Tlgz Sui=! Usşğrmujr şğürvg^ nğ zu.nğe gzığndkrdzzşğndz ö+ğumju,  tğ Iuzglı Kğusyrz^ uwcs auzeti mndüuw nğhti =upu=umuz sğjumrj! ?tzrnd  Ftik rğ üğuxsuz st< erışl ındud nğ nğnbu, t ünğ,r l,ndrl Usşğrmuwr  uhuüuwr ışilumuznf!

Iumudrz vt obendu, kt şğürvg huığuiıu#, t uzağucşbı yuiıukndpkşğg  şd öuznz= pğmu#, t gzığumuz wuzqzucnpnfrz kt nv!

Şğtm kğ=umuz kşğkşğ {?rs ?uğıubşuz mğzuw Usşğrmuwr  Uxu<rz Irmrzg euxzul´^ {?rs ?uğıubşuzr usndirzg% USZr Zu.uüuar kşmzu,nd´  .nğuüğşğnf lğuındndkrdzzşğ ndztrz uwi ktsuwr bndğ<!


AUW UĞNDŞİIUÜTIZŞĞ RĞŞZJ ŞLNWKZŞĞNF  Ö*ĞUMJŞJUZ

?UPJMŞPNF ARDUZE ŞĞU:UZŞĞNDZ


Öuzuöuz şğmrğzşğt .ndsç sg wuwızr uğndşiıuütızşğ^ uzışişlnf  ?nğnzuwr ausuouğumr aşışduz=nf ub.uğar st< iışp,ndu, rğufroumg^ srudnğndşjuz  {Sruirz şğu.uzşğnd ausuğ´ çuğşünğ,umuz sr<njuxsuz uxrknf şd rğşzj  şlnwkzşğnf +üzşjrz =upjmşpnf arduze şğu.uzşğndz!

Uwihti^ 4 Wndlri ürbşğg cusg 22$00rz &Şğşduzr cusnf/  Auwuiıuzr Hşıumuz A-1 aşxuışirltz nd Şnd-Krdhşuz {Kndmtfgğ )nğ  vrlığgz´ auijtnf iyxndu, wuwıuüğr gzkuj=rz rğşzj muıuğndszşğnf suizumjndkrdz  çşğrz Uğu Sulr=şuz &İhuzru/Uğu Ütnğüşuz &Auwuiıuz/^ Wuğndk Yushnd=oşuz  &Usşğrmu/^ Xnör Uğstz &(ğuziu/ İrhrl &Kndğ=ru/ Fuat Htğhtğşuz &Usşğrmu/^  İşğc Udşır=şuz &(ğuziu/^ İşhnda İrsnzşuz &Usşğrmu/^ Lşzu Bususşuz  &İndğru/^ İşğndc ?gğuoşuz &Üuzuıu/ Tlr Htğhtğşuz &Üuzuıu/ Ütf *ğüşuz  &Uzülru/ Zrd In=ku &Usşğrmu/^ Ulfuğ+ Wumnçşuz &Ndğndmndtw/^ Ündiuz  znduüu.ndsçg &Uğcuzkrz/!

Sr<njuxsuz muösumşğhrvz tğ uğcuzkrzuauw aupnğeufuğ Lt+  Snsoşuz!

Şğüvndar İrhrlr şlnwkrz ausuğ quwzuüğndkrdzz nd zmuğuauzndsg  muıuğndu, tğ (tğrürdpr İ$ Fuğeuzuzj şmşpşjdnw {Zuöuğ Brğrz+plnd´ iğuarz  st<! İrhrl m'şğütğ Wnfauzzti Brğuör çuzuiışp,ndkşuz fğuw^ Sucum K+brmşuzr  mnpst w+ğrzndu, {Zusum´ şğüg! Eubzumnf rğşz m'gzmşğuzuğ auwuiıuzjr  Lndirzt Wnfauzzrişuz^ mrkuxnf% Uğtı :ğrsşuz^ rim zmuğuauzndsg muıuğu,  tğ Ğu))r Suğırmşuz! Nğ=uz nğ ul quwzuüğndkşuz mşeğnzr wuğsuğndkrdzzşğ  vmuwrz^ İrhrl nd rğşz gzmşğujnp şğucrbızşğg buı nğumudnğ muıuğnds  sg ağusjndjrz aşxuışirlr erınğezşğndz! Bznğaulr auwşğtznf sg .+işjud  zuşd İrhrl!

Mg irğşz= wndiul nğ wuwıuürğg mğjud erınğezşğnd sı=rz  st< aşıu=ğ=ğndkrdz uğkzjzşl {Chrızşğnd =upu=´ &İsuwl +) irkr/ arszueğusrz  zmuısusç^ spşl nğ uznz= zndrğuındndkrdzzşğnf ö+ğumjrz auwuiıuzjr arduze  suzndmzşğndz!


Lrçuzuzşuz şd sr<uöüuwrz +ğuürğ - wuındm {Suğsuğu´ +ğukşğkrz

*ĞNDUZ AŞI - 45

UB:UĞAG ŞD SŞZ?% SŞĞ ÇUÖNDS ANÜŞĞNF-JUDŞĞNF

Üğşj WUMNÇ IRDZŞUWŞUZ

Ուշագրաւ է, որ Յուլիսի այս օրերուն՝ 5-ին եւ 6-ին, արձանագրուած են մահուան դէպքերը արեւմտահայ գրականութեան խորհրդապաշտ դպրոցի երկու խոշոր ներկայացուցիչներուն՝ Միսաք Մեծարենցի (Միսաք Մեծատուրեան՝ բուն անունով, Ակն գաւառի Բինկեան գիւղ, 19 Յունուար 1886 – Պոլիս, 5 Յուլիս 1908, թաղուած Պալըքլըի Ազգ. գերեզմանատունը) եւ Ինտրայի (Տիրան Չրաքեան՝ բուն անունով, Պոլիս, 11 Սեպտեմբեր 1875 – Տիյարպաքըրի մօտերը, 6 Յուլիս 1921): Առաջինը՝ 112 տարի առաջ, «բանաստեղծներու հիւանդութեան»՝ թոքախտի պատճառով. երկրորդը՝ 99 տարի առաջ, եղերական վախճանով մը աքսորի ճամբուն վրայ, ըստ Ինտրայի աքսորի ընկերներէն Օհան Պետիկեանի ականատեսի վկայութեան։ Արդարեւ Պետիկեան այս մասին պատմած է Թէոդիկի «Ամէնուն Տարեցոյցը»ի 1924-ի հատորին մէջ, նշելnվ nր Ինտրայի մարմինը նետուած է Սլիվանի կամուրջին աջ եզերքը, ցորենի արտի մը անկիւնը...:

Արդարեւ, Արեւմտահայ գրականութիւնը մեր ցեղին Ոգին, Գեղեցիկը, գեղարուեստական անզուգական վարպետութեամբ մը արարած տիրական երեք գագաթ տուաւ Գեղապաշտ կամ Արուեստագէտ Սերունդի հոյլին մէջ – Թէքէեան, Վարուժան եւ Մեծարենց: Մեծարենց՝ Բանին ու Բառին հզօր ու ոսկելար գեղեցկութեամբ, ապրումի ու զգացումի խորութեամբ, թունդ ազգայնականութեան (Սիամանթօն` իբրեւ օրինակ) պարունակէն դուրս, դէպի համամարդկայնական սլացքներ՝ բացին աշխարհներ, ժողովուրդներու ալ կեանքէն բարձրարուեստ քանդակներ կտակելով մեզի:

Բինկեանցի բնապաշտ երգիչը՝ բնութեան ու անոր բոլոր քաղցրութիւններուն վրայ բացուած զերթ վիրաւոր հոգի մը տատրակի, իր ներքին ձայներուն Աստուածառաք կրակէն, իր բուրումնայեղց «իրիկուան իղձեր»ով, «հիւրընկալ հիւղեր»ով, արծաթափայլ գետերով ու առուներով, ծառերու եւ ծաղիկներու ծիածանահիւս ծափերով, բնութեան երփներանգ վարդաստանները տարաւ տիեզերականութեան մը, որուն նուագուն ու պատկերաւոր եւ փարթամ բառամթերքին մէջ, արուեստի ստեղծագործական Աստուածաշնչեան խօսքերով ան մեր ժողովուրդին, մարդկութեան  տուաւ յաւերժափառ գարնանացումը Գեղեցիկին.-

Իրիկունս է բարի՜, բարի՜, ու լիաձեռն ու հոտեւան.

Ոսկի ուղ մը՝ կամուրջ եղած ընդմէջ տիւին եւ գիշերուան.

Վարսադիտակ ծառերուն տակ կը կղկաթիմ լոյսին համար:

Արեւին պերճ լոյսին համար՝ որ կը փալփի քրքմանկար

Մէջն հոտեւան ծայրիներու ծայրածաւալ ծաղիկներուն՝

Ուր դիցանուէր բաժակներու քամեց ամբրոսն անյագ մեղուն:

Խարբերդի Բինկեան գիւղը ծնած Միսաք վեց տարեկանին կը յաճախէ տեղի Մեսրոպեան, ապա Սվազ քաղաքի Արամեան վարժարանը՝ մինչեւ 1896, որմէ ետք մինչեւ 1901 թուական՝ Մարզուանի Անատոլիա» քոլէճը, որուն նախապատրաստական շրջանը կ'աւարտէ նոյն տարին:

Դպրոցական տարիներուն՝ արդէն ձեւաւորուած էին իր գրական գրական ձիրքերը: 1901-1903 թթ. գրուած իր շուրջ 40 քերթուածները ան խնմաքով ամփոփեր էր «Բաբախումներ» խորագիրը կրող տետրակին մէջ՝ զանոնք յանձնելով իր ուսուցիչին՝ Հրանդ Ասատուրի հոգածութեան: Իր առաջին բանաստեղծութիւնը՝ նուիրուած իր սրտամօտիկ ընկերոջ Ներսէսի յիշատակին, լոյս կը տեսնէ 10 Մարտ 1903-ին, Պոլսոյ «Հանրագիտակ» հանդէսին մէջ՝ Օրդ. Սիրանոյշ Պէրպէրեան ծածկանունով: Այս շրջանին արդէն սկսեր էին իր մէջ երեւիլ նախանշանները թոքախտի, որ ի վերջոյ ստիպեց զինք հեռանալ Ենիգաբուէն ու ծնողքին հետ հաստատուիլ Թօփգաբու, աշխատակցելով պոլսահայ «Մասիս»ին, «Մանզումէի Էֆքեար»ին, «Նաւասարդ»ին, «Սուրհանդակ»ին եւ այլ հանդէսներու՝ Շաւասպ, Ծիածան եւ Մեծարենց ծածկանուններով :

1906-ին պատրաստած իր առաջին գիրքը՝ «Ոսկի Արիշին Տակ»՝ Պոլսոյ գրաքննութիւնը կ'արգիլէ հրատարկութիւնն անոր: Հատորը լոյսի բարիքին կու գայ 1907-ի գարնան՝ «Ծիածան» խորագիրով: Նոյն տարուան աշնան ան կը հրատարակէ իր երկրորդ քերթողագիրքը՝ «Նոր Տաղեր»ը, նուաճելով պոլսահայ գրական հրապարակն ու հայ քերթողութեան ծիրանափառ պատուանդանը: Կը սկսին մոլեգին յարձակում- քննադատութիւնները (Ենովք Արմէն, Ժաք Սայապալեան, Մերուժան Պարսամեան, Տիգրան Չէօկիւրեան, եւայլն) բանաստեղծին դէմ, որ կ'ունենայ նաեւ զինք պաշտպանողներու եւ իր գրականութիւնը բարձր գնահատողներու փաղանգ մը, որոնց շարքին՝ Գր. Զօհրապ, Հրանդ Ասատուր, Զապէլ Ասատուր, Զապէլ Եսայեան, Վահրամ Թաթուլ, Արտաշէս Յարութիւնեան, Գեղամ Բարսեղեան, Ռուբէն Զարդարեան եւ շատ ուրիշներ: Բայց իր գրական հակառակորդներուն դէմ, նո՛յնինքն բանաստեղծը կու տայ իր չափահաս եւ իմաստուն գրագէտի արժանիքները դրսեւորող պատասխանները՝ «Յետամնաց Բարեկենդան», «Աղեղ Ու Կապարճ» գրադատական արձակ էջերով:

«Արիւն է եղել աշխարհում. եղել է եղեռն ու կռիւ: Լեռնացել են ուժեր վիթխարի՝ ամեհի ելած իրար դէմ: Աշխարհից հեռու մի գիւղում, եղեգնեայ մի սրինգ կտրած, արե՛ւ է երգել ու գարուն այս հիւանդ, հանճարեղ պատանին»: Հանճարեղ պոէտ Եղիշէ Չարենցի որքա՛ն այժմէական, թարմաշունչ խօսքերն են ասոնք հանճարեղ բանաստեղծ Միսաք Մեծարենցի մասին:

Ո՞վ իր միտքէն չ'անցըներ ամէն Շաբաթէ Կիրակի լուսցող օրուան խորհուրդը մեզի յիշեցնող, «հոգեգրաւ պակուցմամբ» մը մեզ եկեղեցի կանչող Մեծարենցի «Կիրակմուտք» բանաստեղծութիւնը.-

Յուշիկ փախչող իրիկուան ծիրանի լոյսն է զըւարթ...

Ոսկի թելեր՝ պլլըւած խունկի թաւիշ մըշուշին.

Կապոյտ ծոպեր, ծիածան, ծըփուն ձայներ, միստի՜ք վարդ,

Լոյսէ արցունք մոմերու՝ որոնք հանդարտ կը մաշին:

Իր «Գիշերն Անոյշ Է», «Աքասիաներու Շուքին Տակ», «Ձմրան Պարզ Գիշեր», «Վայրկեան», «Անանուն», «Հիւղը», «Ջրտուք», «Իրիկուան Իղձ», «Տո՜ւր Ինծի, Տէ՜ր, Ուրախութիւնն Անանձնական » եւ միւս բոլոր քերթուածները, թարգմանութիւններն ու գրադատական էջերը, ամբո՛ղջ ողջ գրականութիւնը, իր համամարդկային, խանդակաթ սէրերով յաւերժ պիտի պարագրկեն մեր մտային ու հոգեւոր աշխարհը, դարէ դար:

        ******             

Սէմպոլիսթ, այլեւ գերիրապաշտ այլ տիտան մը հայ գրականութեան մէջ՝ Ինտրա, որ իր անհունաստեղծ երեւակայութեան լուսալիր թեւաբախումներով հանդիսացաւ այն խուզարկու միտքը, որ իր ներշնչումը ջահեց Աստուածաշունչին իմաստնութենէն, եւ իբրեւ  բնութենապաշտ գրող ու բանաստեղծ մ'ալ, իր երեւակայութեան յորձանքին մէջ համաձուլեց Լոյսը, Սէրը, Հաւատքը, Գեղեցիկն ու Յոյսը, որ մարդուն գոյութենական պայքարի առհաւատչեան են այս աշխարհի մէջ:

Սակայն Ինտրա անտեսուեցաւ ժամանակակից որոշ գրողներէ՝ իբրեւ «յոռետեսութեան աղերսարկու» գրող մը, մերթ «հոգեկան անկումայնութեամբ տառապող երգիչ մ'իբրեւ», մինչդեռ իրականութեան մէջ, իր «Ներաշխարհ» (1906) նշանաւոր արձակ երկին ոգին, անխառն բաղձանքը Լո՛յսն է, իսկ անով անձնաւորուած տիպարը՝ Իռենան, որ բոլոր նրբերանգներով, նրբախաղերով, անրջավառ նուագարանի մը նման հոգեպարար անձնաւորութիւն, կը լողայ երկինքի անեզրութեան ու երկրի անպարագծութեան միջեւ:

Վահան Թէքէեան 1925-ին հրատարակած եւ Ինտրային նուիրուած 6 տուննոց «Տիրան Չրաքեան» խորագրեալ իր բանաստեղծութեան մէջ կը գրէ. կու տանք միայն երկու տուն.-

Բառերը գոյն ու գիծ էին քեզ համար,

Կը խառնէիր զանոնք յուզմամբ իրարու

Եւ կեանք մը նոր ահա յանկարծ կը դողար

Եւ կը շողար լոյս մ'ահա հի՜ն բոցերու...


Ժամանակին ետեւ հիմա կը կանգնիս՝

Ամբողջովին ա՛լ պարզըւած, միացած.

Քեզմով հիմա դուն կը պարզես նաեւ զիս,

Դուն Աստուծոյ գացող ճամբուն դուռն ես բաց...

«Ներաշխարհ»ը՝ գրուած 1898-1900 թուականներուն, վեց տարի անտիպ մնալէ ետք եկաւ լոյս-աշխարհ: Քնարական-փիլիսոփայական արձակ պոէմ մըն է անիկա, Ինտրայի Նիրվանան, այսինքն՝ բացարձակ հոգիացում մը, տեսակ մը վէպ՝ առանց սակայն հպատակելու այդ սեռին պայմաններուն: Չունի որոշակի նիւթ, բայց գրողին խորհրդածութիւնները ներքին կապով մը կ'ագուցեն դիտարկուած իրերն ու երեւոյթները, որոնք կը կազմեն կեանքի ամբողջութիւնը, բայց նախ սկսելով Լոյսէն, վասնզի ամէն ինչի նախանիւթն ու վերջնաձեւը Լոյսն է: Իսկ աշխարհը, բնութիւնը, մարդը, կեանքն ու մահը՝ անոր ձեւափոխութիւններն են պարզապէս: Հո՛ն է բանաստեղծին արփային սէրը՝ Իռենան, որ համակ լոյս է, հոգի մը՝ կերտուած լոյսէ: Ու վերջապէս գիրք մը, որ ձօնուեցաւ հեղինակի՛ն իսկ բառերով, «մեծապայծառ իմացականութեան մարդ», հայկական կրթօճախի հիմնադիր, անոր տնօրէն եւ դաստիարակ՝ բանաստեղծ Ռեթէոս Պէրպէրեանին:

Ինտրայի «Ներաշխարհ»ին յաջորդեց «Նոճաստան» քերթողագիրքը, (Կ. Պոլիս, 1908), բաղկացած 40 հնչեակ քերթուածներէ: Գերեզմաններու վրայ բարձրացող մշտադալար նոճիներու սա հոյլը կը խորհրդանշէ նիւթին անէացումը, եւ որուն պէտք է յանգի ի վերջոյ նիւթազերծ մարդը՝ ըստ բանաստեղծին իմացականութեան հզօր սարսուռներուն: Ինչպէս Իռենան, այնպէս ալ նոճիները կերտուած են յոյսէ ու լոյսէ: Նոճիները՝ թէեւ մթաստուեր, քերթողը կարծէք կը տանին դէպի լուսաւոր հորիզոն, դէպի պսպղուն սրբութիւն երկնային, մահէն դէպի կեանք անցում:

Ինտրայի ստեղծագործութեան ակունքը կեանքով լեցուն կիրքն է: Ան միշտ դիմեց մարդոցմէ փախուստի, ներանձնացաւ, ձուլուեցաւ հոգիին մէջ բնութեան: Վիսարիոն Պելինսքի մը, որ յեղափոխական ու մարտնչող խորհրդանիշներէն էր 19-րդ դարու ռուս գրաքննադատութեան, նկատի ունէր նման ներանձնացում մը իր հրապարակագրական էջերէն մէկուն մէջ՝ երբ կ'ըսէր դիպուկ կերպով. «Կեանքէն, մարդոցմէ հիասթափիլը յատուկ է միայն այն մարդոց, որոնք շատ ցանկալով չեն գոհանար ոչ մէկ բանով»: Այնպէս որ, առանձնութեան ձգտումը, թախիծին, տխրութեան, պատրանքին դիմագծումները Ինտրայի մօտ սխալ է ընդունիլ որպէս ցուցիչ անկումայնութեան:

Կու տամ երկու տուն «Նոճաստան»էն քաղուած «Երեկոյ» խորագրեալ հնչեակ քերթուածէն.-

Արեւն իջեր է արդէն նոճերուն ետին.

Կը ծաւալի վերն անբիծ իրիկունն աղուոր.

Եւ հիր ու հուր իր փաղփումն այնքան սուրբ է որ

Լոյսին թախիծն է կարծես. ու ժպիտը մութին:


Ո՜հ, գա՛ր այսպէս մեծ գիշերն ալ երանաւէտ,

Գաղափարաց անթարշամ կեանքն ինձ շնորհելու,

Նոյնացնելով զիս ընդմիշտ Խղճմըտանքին հետ:

Մինչեւ 1910 թուական, բեղուն է եղած գրական գործունէութիւնը Ինտրայի՝ ժամանակի զանազան հանդէսներու իր աշխատակցութեամբ, «Ներաշխարհ»ի պաշտպանութեան համար գրադատութեամբ հանդէս գալով իր յօդուածաշարքերով, բայց այդ թուականէն ետք ան ունեցաւ հոգեդարձ մը՝ դառնալով Աւետարանի քարոզիչ:

Արդարեւ, բանաստեղծ եւ արձակագիր, փիլիսոփայ եւ գեղանկարիչ Ինտրայի մէջ կայ հիւլէ մը Յովհաննէս Այվազովսքիէն, ծովու անսահմանութեան սուզուելու, անոր անձնատուր ըլլալու անբացատրելի կիրք մը, որ իր մէջ վերածուեր էր անբաւ Սիրոյ...:

Պոլսահայութիւնը մասնաւորապէս, այսօր երկիւղածութեամբ եւ յուզումով ծաղիկներ կը խոնարհէ յիշատակին առաջ անմոռանալի եւ տարաբախտ Մեծարենցի եւ Ինտրայի՝ անոնց համամարդկային ներշնչումը ծաւալելով իրենց միտքերուն ու հոգիներուն մէջ:     

«ԾԱՂԻԿ» Գրական Ազգային հանդէս – Պէյրութ

dzaghig2004@yahoo.com