ՆՈՐ
ԼՈՒՐԵՐ    ՅՈՒՇԱՏԵՏՐ     ԳԻՐՔԵՐ   ԱՐԽԻՒ   ՄԵՐ ՄԱՍԻՆ     ՆԱՄԱԿ ԽՄԲԱԳՐՈՒԹԵԱՆ  
Share on Facebook Share on Twitter Share via e-mail
80. Տարի

ԳԻՐՔ

ԱՐԽԻՒ - 04 ՕԳՈՍՏՈՍ 2020 © NorMARMARA 2001 - 2020
Share on Facebook Share on Twitter Share via e-mail

SZUJUMUZŞUZ$- {ŞĞMND BUÇUKT R FŞĞ KNDĞ?RU

İHUXZULR?R LŞÖNDNF MG :*İR´


Wndlrişuz eth=şğnd uxzvndkşusç Auwuiıuzr Uğıu=rz Ünğ,nj Zu.uğuğ Ö+ağuh Szujumuzşuz auğjuöğnwj ındud Wndzuiıuzr {Stmu Kr Fr´ muwuzrz^ ,uzğ =zzueuındkrdzzşğ ndppşlnf Kndğ=rnw auijtrz! Zu.uğuğ Szujumuzşuz erışl ındud nğ fşğ<rz şğmnd buçukzşğnd gzkuj=rz sruwz Kndğ=ruz t nğ ihuxzulr=r lşöndnf .+işjud Auwuiıuzr aşı!

Auwuiıuzr Uğıu=rz Ünğ,nj Zu.uğuğg zbşj nğ muğü sg suizuütızşğ mg hzeşz kt rğumuzndkşuz st< Auwuiıuz nd Uığhtwouz vt nğ mg huışğuösrz^ uwl Puğuhupşuz aumusuğındkşuz lnwirz ıum Xndiuiıuzz nd Kndğ=ruz t nğ aşıöaşıt udşlr sş, sğjumjndkşuz st< mg sızşz rğuğnd aşı! {Auwuiıuz rz=zrb.uz hşındkrdz t^ sr<uöüuwrz gzıuzr=r uzeus! Auwuiıuz mnpszumrj t nğ muwndzndkrdz nd aubındkrdz ırğt ıuğu,=ubğ<uztz zşği^ çuwj Kndğ=ru zt+-+isuzşuz =upu=umuzndkrdz mg fuğt^ m'ndöt gzeuğqumşl rğ iuasuzzşğg´^ wuwıuğuğşj Szujumuzşuz!

Ö+ağuh Szujumuzşuz uzeğueuğqud Uwu İ+)ruwr auğjrz nd giud nğ ıuouğg sömrkr fşğu,şlnd nğnbndsg ihuxzulr= t ausub.uğauwrz .nğağeuzrb wndbuğquzr ausuğ!

Wnwz lğuüğnpg aşıu=ğ=ğndşjud zuşd kt Auwuiıuz r#zv erğ=nğnbnds hrır nğeşüğt şkt auduzumuz huışğuös sg imir Wndzuiıuzr nd Kndğ=rnw sr<şd! Ö+ağuh Szujumuzşuz giud nğ Auwuiıuz nd Kndğ=ru muwndz wuğuğuçşğndkrdzzşğ ndzrz şd n_v stm nwc hrır muğşzuw fzui huıouxşl şğmmnpsuzr wuğuçşğndkrdzzşğndz!


Hzendşjud nğ kğ=umuz T)-16şğg s+ışju, şz Auwuiıuzr iuasuzrz

AUWMUMUZ MNPSG AŞĞ?ŞJ


Auwmumuz lğuınd =uzr sg t<şğ^ nğhti upçrdğ gzendzşlnf {Udru$yğ+´ auğkumr lğuındndkrdzg^ aupnğeşjrz kt kğ=umuz şğmnd T)-16 xuösuiuduxzumzşğ^ Wndlrişuz çu.ndszşğndz wu<nğenp +ğşğndz^ kxrv= rğumuzujndju, şz Uığhtwouzr +euwrz ıuğu,=rz st< şd çudumuz s+ışju, şz Auwuiıuzr +euwrz iuasuzrz^ üızndşlnf Auwuiıuzr suwğu=upu=tz 56 =rlnsşkğ aşxudnğndkşuz fğuw! Hzendu, t nğ T)-16şğg uwe aşxudnğndkşztz mğzuwrz auğndu, auijzşl suwğu=upu= Şğşduzrz!

Auwmumuz mnpsg aşğ=şj uwi hzendsg! Hubıhuzndkşuz Zu.uğuğndkşuz suslnw çuzçşğ Bndbuz İışyuzşuz wuwıuğuğşj nğ ışpşmndkrdzg vr ausuhuıui.uzşğ rğumuzndkşuz!


?NĞNZUWT FUĞUMNDU;ZŞĞND KRDG UB:UĞAR ST>

AUİUD 18 SRLRNZR


?nğnzuwt fuğumndu,zşğnd krdg ub.uğar st< s+ışju, t 18 srlrnzr iuasuzrz! Suauju,zşğnd krdg mg s+ışzuw 700 auöuğr! Fuğumumrğzşğnd krdnf uxu<uıuğzşğ mg buğndzumşz szul Usşğrmu^ Hğuörl nd Azemuiıuz!

Auwuiıuzr st< fuğumr kuyg humiu, t$ 3 *üniınir ındşulzşğnf fuğumndu,zşğnd gzeauzndğ krdg 39 auöuğ 102 t^ şğtm fuğumndu, şz 52 uzqşğ^ sşxznpzşğnd krdg şpu, t 5! Arduzeuznjzşğnd st< mg euğsuzndr 8 auöuğ 251 arduze!

Kndğ=rnw st< fşğ<rz +ğşğndz euğqşul imiu, t çuğqğuzul fuğumumrğzşğnd krdg! Şğtmnduw eğndkşusç arduzendkrdzg auiıuındşjud 995 znğ suğenj s+ı^ fuğumumrğzşğnd krdg auijzşlnf 233 auöuğ 851r! Şğtm sşxuz 19 arduzezşğ! ;uzğ şd ,uwğuwşp ,uzğ froum ndzrz 580 fuğumumrğzşğ!

Srujşul Zuauzüzşğnd st< buçukufşğ<rz udşlr =uz 47 auöuğ znğ fuğumumrğzşğ wuwızuçşğndşjuz şğş= zuauzüzşğnd% Zrd Şnğ=r^ Kt=iuir nd (lnğrıuwr st<! Fuğumr ıuğu,suz .nğuhuımşğrz fğuw İhrıum Indzz nd ?nzmğtig vmğjuz auiuğumuj lnd,nds sg üızşl ünğ,uöndğmzşğnd auğjr ausuğ!

R ıuğçşğndkrdz Srujşul Zuauzüzşğnd^ Udiığulrnw muxufuğndkrdzg uğuü nğnbnds sg gzendzşj% auöuğudnğ gzıuzr=zşğnd ızışiumuz mujndkrdzg çuğşludşlnd ausuğ! {Uwi ausuouğumg uptı t! Sşz= htı= t ub.uırz= uwzhti^ rzvhti m'ub.uırz= uptızşğnd huğuüuwrz´^ wuwıuğuğşj Udiığulrnw Fuğvuhşıg!

Rğueğndkrdzg çudumuz sıuanürv t zuşd Azemuiıuzr st<! Anz fuğumumrğzşğnd krdg s+ışju, t 1 srlrnz 700 auöuğr btsrz! Mrğumr ?nğnzuwnf fuğumndşjud zuşd şğmğr usşzuöeşjrm Hubı+zşuzşğtz stmg% Zşğ=rz Ünğ,nj Zu.uğuğg!

?nğnzu auiıuındu, t hşıumuz uwl ünğ,vr sg% ?ninfuwr fuğvuhşır s+ı!

Uxnp<uhuandkşuz Ausub.uğauwrz Muösumşğhndkşuz pşmufuğzşğg mg buğndzumşz auzeti üul öuzuöuz mnvşğnf! Uznz= mg zbşz nğ srzvşd uğerdzudtı huınduiıuzrdk üızşlg^ fuğumtz hubıhuzndşlnd luduünwz sr<njzşğz şz gzmşğuwrz aşxudnğndkrdz huaşlg^ qşx=şğg lndulg şd hubıhuzrv ersumzşğ mğşlg!


ÜNDĞHUZ HUWĞUSG SPQUDUZ> EUĞQUD

ÜZULGJRZŞĞND AUSUĞ

Fşğ<rz ıuğrzşğndz uwlşdi infnğndkrdz euğqu, t nğ Ündğhuz mus Ğusuöuz huwğusr +ğşğndz uz+ğrzum çuösndkrdzzşğ .ndcşz ethr Rb.uzuj mpörzşğ! Suzudu_ze Ündğhuz huwğusr +ğşğg^ nğnz= fşğ<rz vnği ıuğrzşğndz mg öndüuerhrz usuxzuwrz şpuzumrz^ spquduz<r fşğu,u, şz mpöşçzum sşğ cnpnfndğer mşuz=g! Ustz uzüus şğç lndğ sg mg üğşz= uwi ktsuwr bndğ<^ m'gişz= nğ şpu,g uzzu.ueth t^ çuwj euğqşul ustz uzüus udşlr uz+ğrzum nd udşlr ı.ndğ^ udşlr =zzueuışlr^ udşlr sıuanürv^ znwzrim udşlr iuğiuyşlr nd uzgzendzşlr ışiuğuzzşğ mg huğöndrz mpörzşğnd st<!

Uwi ıuğnduw Ündğhuz huwğusg euğqşul ı.ndğ sğjuzrbzşğ iuasuzşlnd uxrk auzeriujud Üzulgr nd srdi mpörzşğnd st<! Şkt srzvşd fşğ<rz =uzr sg ıuğrzşğg^ uwe .ndxzşğus çuösndkrdzzşğg gzeauzğuhti ı+zr şğğnğe nd vnğğnğe +ğşğndz t nğ mg .ndctrz mpörzşğ^ uwcs uwlşdi ı+zr uxu<rz rim +ğg Üzulg mpörz wnğeşjud auğrdğ auöuğudnğzşğnf! Uxınduz muznd. cusşğtz imişul kt_ =upu=zşğnd sr<şd ,nfuwrz yn.ueğusr<njzşğg^ kt_ suizudnğ uwl gzmşğndkrdzzşğnd bnüşzudşğ suğerm nd suğerm lşjndjrz mpörz^ uişp zşışlnd ışp vknplnf ül.udnğ =uzr sg ynpnjzşğnd st<!

?nğnzuwr ausuouğumg^ uzmt hubıhuzndşlnd ausuğ zu.uöündbumuz sr<njuxndszşğg^ ersumzşğ mğşlg^ )rör=umuz aşxudnğndkrdz huaşlg^ ustz rzv <ndğg rzmud^ suğerm snxjuz fuğumr fıuzüg nd rğşzj uğqumndğer +ğşğg uzjndjrz Üzulgr fğuw! Yluczşğnd st< uöuı ışp vszuj^ uznz= nğnz= vtrz ndöşğ {btölnzm´ fuğqşl^ =uğşğnd fğuw ziıuz^ mşğuz-.sşjrz^ ustz ışium upınındkrdzzşğg knpndjrz uwe yluczşğnd mus ynpnjzşğnd st<! Mpörz uwi vnği +ğşğndz ustz ürbşğ fşğu,ndşjud aimuwumuz upçuznjr! Suğerm srzvşd ndb cusşğ szujrz ynpnjzşğnd st< ani nd anz^ .ndlrmuz şğrıuiuğezşğnd .ndsçşğ nüşlrj gshşlrzşğ ünğ,u,şlnf ürznfjuz^ mxrdzşğ iuğ=şjrz rğuğnd mus ndğrbzşğnd aşı^ aş,uzrdzşğ ünğ,u,npzşğ uwz=uz uğuü+ğtz indğujrz nğ uğmu,zşğz ul humui vşpuz^ .uzndkzşğnd st< huwğusr vnği +ğşğndz^ ustz +ğ şğşmnwşuz cusşğndz fuouxndşlr= uhğuz= vszuj nd .uzndkhuzzşğ uxınd muznd. <uzujrz euğqşul uhğuz=zşğnf lşjzşl rğşzj euğumzşğg!

Ağuhuğumndu, krdşğg rimuhti sıuanürv şz$ mg hzendr nğ vnği +ğşğnd gzkuj=rz sruwz Üzulg üzuj 350 auöuğ suğe^ sş,usuizndkrdzg ersum vtğ mğşğ^ niırmuzzşğg^ nğnz= mg <uzuwrz muğü nd muznz huahuzşl ynpnjzşğnd st<^ uzgzeauı mg wnğenğtrz nğ suğerm ünzt ersumr ünğ,u,ndkrdzg öuzj vuxztrz^ ığndu, gllulnf nğ )rör=umuz aşxudnğndkrdz huaşlg uzmuğşlr tğ usşzndğş=! ?upu=ufuğndkşzt^ çuğşmğkndkşzt buı aşxnd çuösndkrdzzşğ t nğ uwi ıuğr euğqşul uzıuzşlr vnği +ğşğ uhğşjndjrz mpöşçzum sşğ cnpnfndğerz!


{?UĞU*?T´R SĞJNDS ÜZULGR MUÖENDĞSUZ MUWUZR :ZUSUIUĞ SUĞSZR MUÖSUMŞĞHNDKŞUSÇ

Üzulgr Muöendğsuz Muwuzr :zusuıuğ suğsrzz nd Muwuzr ız+ğtzndkrdzg sruizuçuğ 2 *üniıni Mrğumr ürbşğ {?uğu+=t´r sğjnds muösumşğhşjrz muwuzr .upufuwğrz st<! :ndsç sg suzndmzşğ şd huıuzrzşğ^ huahuzşlnf )rör=umuz aşxudnğndkrdz şd mğşlnf ersumzşğ^ suizumjşjuz sğjndsrz! Suizumrjzşğnd krdg 15 tğ! Audu=nwkr aupnğeufuğz nd euıumuösr uzeus tğ Şğuö Vupluwşuz nğ uğıuiuzşj çuösuz .+i=g nd giud nğ şğüz nd şğucbındkrdzg muğşdnğ şz şğu.uzşğnd öuğüujsuz ausuğ! Sğjndsr suizumrjzşğg auwşğtznf^ kğ=şğtznf nd uzülşğtznf şğüşğ sşmzuçuzşjrz^ auoşlr huaşğ uhğşjzşlnf zşğmuzşğndz!

Sğjndsr uduğırz Buzk Tistğ şd Muwuzr Iz+ğtzndar Lröu V+lu=+plnd wuwıuğuğşjrz sğjuzumumrğzşğnd uzndzzşğg^ zuşd zndtğzşğ çuczşjrz çnlnğ suizumrjzşğndz şd audu=nwkrz zşğmuw suzndmzşğndz!

Sğjndsr wupknp euğqud Uğşü Üuöuzoşuz^ şğmğnğez tğ Ulsrğu ?rdvrd=şglıgğgs^ rim şğğnğeg% Xrzu Vnlu=! Euıumuösr wuındm sğjuzumzşğg wuzqzndşjuz Suğrhtl Indsuzr^ Lnğu Itğ=itzr^ Luğğriu Indsuzr nd Srlu ?+br!


NPÇ$ İUĞÜRİ BUAHUÖ ANPRZ WUZQZNDŞJUD


İ$ :uv Ehğşfuz=r İuzndj Srndkşuz zu.mrz uışzuhşı^ auğuöuı Ehğşfuz=jr^ İ$ Yğmrv Uöüuwrz Arduzeuznjr bğ<uzumzşğtz zşği ,uz+k uzndz İuğüri Buahuö^ nğ suauju, tğ şğmuğuışd arduzendkşuz aşışduz=nf^ 1 *üniınirz anprz wuzqzndşjud Hulg=lgr üşğşösuzuıuz st<!

Wndpuğmudnğndkşuz uğuğnpndkrdzg ışpr ndzşjud Şbrlürdpr İ$ İışyuzni şmşpşjdnw st<!

Mnmrm çuösndkrdz sg zşğmuw üızndşjud uğuğnpndkşuz^ ndğ İuğüri Buahuör euüuprz =nf nğhti mşğnzumrğ muzüzu, trz Yğ+)$ I+=k$ Knğni Ulouz^ I+=k$ Ktğouz Srlıuz+plnd^ Zndhuğ Irzvt+ö^ Knğni Uçrm^ Uğbum Ü+ouhuw şd İuğüri Mrdğşp!

Wndpuğmudnğndkşuz gzkuj=rz npçujşulr suirz eusçuzumuz .+işjud Öudtz ?azw$ Hvu=og!

Uğuğnpndkşztz şı= İuğüri Buahuör suğsrzg ıuğndşjud Hulg=lgr üşğşösuzuındz şd anprz wuzqzndşjud gzıuzşmuz eusçuğuzrz st<!


UWİ*Ğ% {WNDBUIŞIĞ´ İRDZUMR

 39ĞE IUĞŞEUĞQG

*üniıni usrig gzeauzğuhti çu.ıuçşğ şpu, t Suğsuğu +ğukşğkr ausuğ! Kşğkg arszuerğ İndğtz Buslşuzr mnpst arszndu, t 1940 kndumuzr 31 *üniınirz! Uhu 4 *üniıni 1981 kndumuzrz t nğ arszndu, t uwi kşğkr ül.udnğ nd szuwndz irdzumzşğtz {Wndbuışığ´ irdzumg!

Uwihti% uwi usri^ 31-rz^ uwirz=z 27 +ğ fşğ<^ hrır zbşz= sşğ kşğkrz arszuğmndkşuz ndkindzusşumg^ rim uwi+ğ mg zbşz= {Wndbuışığ´ irdzumr auiıuındsrz 39ğe ıuğşeuğqg!

{Wndbuışığ´ irdzumr auiıuındsg^ nğndz aşprzumz t sşğ .sçuüğuhşı X$ Auııtoşuz^ rimuhti buı çu.ıuçşğ şpud sşğ kşğkrz ausuğ! Uauduirm orbe 39 ıuğrt r fşğ X$ A$ ustz +ğ uz+ğrzum auduıuğsndkşusç nd muğüuhuandkşusç mg ağuıuğumt {wndbuışığ´ sg nğndz st< uz rğ gzkşğjnpzşğndz aşı mg çuczt uöüuwrz^ üğumuz^ gzmşğuwrz^ yrlrinyuwumuz^ çuzuiışp,umuz nd auiuğumumuz zrdkşğ^ nğnz= rğşzj wuxu<ujndju, üupuyuğzşğndz uxgzkşğ np<nwzzşğ mg çşğşz sşğ Sş,ui=uzvtz! Uğeuğşd^ Wndbuışığ irdzumg^ suzuduze ausuwz=tz zşği auwu.+indkşuz uzmndsr iu bğ<uzrz^ mg euxzuw sşğ ağubulr Uğşdsıuauwşğtzg uhğşjzşlnd nd sşğ gzkşğjnpzşğg uznf aupnğeşlnd suğıuağudtğ sg!

{Wndbuışığ´ irdzumr w+endu,zşğndz stm suig huğçşğuçuğ auınğzşğnd fşğu,ndşjud^ stm suiz ul ıumudrz vt uğcuzuju, uwe çu.ırz^ çuwj ürğ=r fşğu,ndu, glluz mus nv^ uznz= uğetz mg muösşz ,nfu,udul üğumuz fuiıum sg!

?uzr sg usrit r fşğ {Wndbuışığ´ irdzumg rğ ışpg knpu, t {Yn.uz Wndbuışığ irdzumr´ uznduz ıum ağuıuğumndnp {Zuwşlnf ethr uzjşul´ w+endu,ubuğ=rz^ nğ rz=zrz X$ Auııtoşuzr rz=zumşiuüğndkrdzz t şd nğ ıuğçşğ ışiuzmrdzt zşğmuwujndu, {Wndbuışığ´ sgz t!

Uwi+ğ^ şğç mg zbşz= uwi çu.ınğnb irdzumrz auiıuısuz 39ğe ıuğşeuğqg^ ıuğşeuğq% nğ sğjuzrb sgz t auw susndlr euğudnğ huısndkşuz st<^ mg bznğaudnğşz= sşğ :sçuüğuhşı X$ Auııtoşuzg^ mg buğndzumşz= ağuıuğumşl rğ rz=zumşziuüğndkrdzg^ nğ eşx hrır ışdt şd nğnd uxgzkşğ huğçşğuçuğ hrır ağuıuğumşz= zuşd infnğumuz {Wndbuışığ´r w+endu,zşğ^ nğnz= uğetz üğndu, şz nd mg ihuişz ağuıuğumndkşuz!

Uwi znğ nd şğ<uzrm ıuğşeuğqr uxkrd sşğ quwzg mg srujzşz= sşğ :sçuüğuhşırz quwzrz şd jndjuçşğndu, ndbueğndkşuz nd =u<ulşğndkşuz ausuğ bznğaumulndkrdz mg wuwızşz= sşğ gzkşğjnpzşğndz^ nğnz= ürışz= kt uwi irdzumrz auduıuğrs gzkşğjnpzşğz şz! Zuşd uğşdbuındkrdz nd {Wndbuışığ´r znğuznğ t<şğ mg supkşz= sşğ irğşlr :sçuüğuhşırz!


SUĞSUĞU



Lrçuzuzşuz şd sr<uöüuwrz +ğuürğ - wuındm {Suğsuğu´ +ğukşğkrz

*ĞNDUZ AŞI - 56

UB:UĞAG ŞD SŞZ?% SŞĞ ÇUÖNDS ANÜŞĞNF-JUDŞĞNF

Üğşj WUMNÇ IRDZŞUWŞUZ

Հանս Քրիսթիան Անտըրսըն (Օտենսէ, 2 Ապրիլ 1805 – Քոփենհակըն, 4 Օգոստոս 1875), գրագէտ մը, որուն ստեղծած գրական դպրոցը, 19-րդ դարու գրական շրջանակներու մէջ կապուած եղաւ մասնաւորապէս «Մանուկներու եւ Խաղաղութեան Միջազգային Օր»ուան առաքելութիւնը նուաճումներու տանող փառքի: Եւ այսօր, 4 Օգոստոս, իր մահուան 145-ամեակի յիշատակումով, Անտըրսընի գրական մեծ դպրոցը կը շարունակէ մնալ ոչ միայն յոյժ կենսական անհրաժեշտութիւն միջազգային գրականութեան ոլորտէ ներս, այլեւ լուրջ պարտաւորութեանց առջեւ կը կանգնեցնէ ՄԱԿ-ը, մանուկներու կրթութեան ճգնաժամի ստեղծումով, Քորոնայի աւերիչ սա ժամանակներուն:

Մանկագիր, վիպասան, հեքիաթագիր, թատերագիր, բանաստեղծ, քրոնիկագիր, պատմուածագիր, լրագրող: Դէպի գրական հրապարակ իր մուտքը կը յայտնուի 24 տարեկանին՝ «Ոտքով՝ Հոլոմէն Ջրանցքէն Մինչեւ Ամեկեր Կղզիի Արեւելեան Հրուանդանը» գրութեամբ: Իր գրականութեամբ, Անտըրսըն կը հանդիսանայ ներկայացուցիչը գլխաւորաբար երկու ոստաններու. ոստաններ՝ իրենց բարքերով ու միջավայրով, որոնք տիրական ազդեցութիւն ունեցան գրողին վրայ. անոնք էին՝ Օտենսէն եւ Քոփեհակընը, դանիական թագաւորութեան մայրաքաղաքը, ուր ապրեցաւ եւ ստեղծագործեց երկար տարիներ:

Աղքատիկ ընտանիքի զաւակ մը Հանս Քրիսթիան Անտըրսըն՝ դանիական Օտենսէ քաղաքի գաւառային մէկ շրջանին մէջ, իր առաջին 14 տարիներու կեանքին ընդմէջէն կը կրեց ազդեցութիւններ ու ամբարեց տպաւորութիւններ, որոնք յետագային կենսական սնունդ տուին իր գրական-ստեղծագործական արտադրութեանց:

1819-ի Սեպտեմբերին, հազիւ 14-ամեայ պատանի մը, ան կը ձգէ իր ծննդավայր Օտենսէն ու կու գայ Քոփենհակըն, իր բախտը որոնելու մայրաքաղաքի թատրոնին մէջ, որուն կապուած մնաց մինչեւ իր կեանքին վերջը, իբրեւ հեղինակ բազմաթիւ թատերախաղերու ե՛ւ թարգմանիչ օտարալեզու թատերախաղերու: Թատրոնն եղաւ իր ճակատագիրը:

Այնուհետեւ թողլով Օտենսէն ու որոշելով ապրիլ եւ ստեղծագործել Քոփենհակընի մէջ, Անտըրսըն մէկ ընտրանք ունէր միայն – բարձրանա՛լ եւ շարունակե՛լ իր ճամբան առանց ընկրկումի: Տուայտանքի, տաժանքի ու նուաստացման կածաններէ ընթացած իր կեանքը քաղեց սակայն հարուստ փորձառութիւն եւ 1830-ական թուականներէն իր համբաւը արձանագրեց արագասոյր վերելք, երբ ժողովրդականութիւն գտան իր նորավէպերը Գերմանիոյ մէջ: Գաղթի հետեւանքով գրողին թափառայած ու զրկանքներով լի կեանքէն արարուեցաւ իր աշխարհահռչակ հեքիաթը՝ «Փոքրիկ Ջրահարսը» (“The Little Mermaid”, 1837), որ կը պատմէ այն փոքրիկ ջրահարսին մասին, որ պատրաստ է հրաժարելու ծովի իր կեանքէն, որպէսզի ստանայ մարդկային հոգի եւ արքայազնի սէրը: 1839-էն ետք, Անտըրսընի «Ըղձանոյշ»ի պատմութիւններն էին որ իրեն ապահովեցին հռչակ, նախ Գերմանիայէն ներս, ապա 1840-էն ետք Անգլիոյ եւ Ամերիկայի մէջ՝ իր նորավէպերով ու պարիկային պատմուածքներով: Այսպէս, 1840-ին լոյս տեսաւ «Խառնածինը» խորագրեալ իր թատերախաղը:

Արդարեւ, նախ Քոփենհակընը դրական ազդեցութիւն ունեցաւ իր գրական զարգացման մէջ: Այստեղ, պրոլետար  Անտըրսըն մօտէն ճանչցաւ պուրժուա մարդոց մշակոյթն ու անոնց միջեւ ուսումնական փոխգործակցութիւնը այն խաւար դարուն, որ կ'արտացոլացնէր Դանիոյ միապետութեան վերջին տարիներու պատկերը: Ինք՝ թէեւ դիւրազգած ու շատ փափկանկատ գրող մը, վարժուեցաւ ու սորվեցաւ գործածել քոփենհակընեան երկաթատիպ բանականութիւնը, խստապահանջ ըլլալու կերպը, զոր առաւ Քոլլին ընտանիքէն ու ժամանակակից գրաքննադատ եւ թատերագիր Եոհան Լուտվիկ Հէյպըրկի բոլորտիքը եղող իշխող շրջանակէն:

Օտենսէէն Քոփենհակըն եւ Դանիայէն մնացեալ ծայրամասերը Եւրոպայի, Անտըրսընի ճամբորդութիւնները զգեցան տակաւ մագոգային տարազ: Գերմանիա՛ն մասնաւորապէս, հանդիսացաւ իր երկրորդ հայրենիքը: Միեւնոյն ատեն դէպի եւրոպական այլ ոստաններ իր ուղեւորութիւնները իրեն ճամբայ հարթեցին միջազգային ճանաչման՝ պահելով հարկաւ իր սրտակցութիւնը Դանիոյ հետ, որուն հանդէպ ան երբեմն չթաքցուց իր նողկանքն ու ցասումը, քանզի մերթ դատարկ եւ ունայն պատկեր մը անիկա կը ներկայանար իր աչքերուն, վերյիշելով մանկութեան ու պատանութեան տարիները: Սակայն տարիներու թաւալքին հետ եւ ի հեճուկս դանիացի ժամանակակից  գրողներու մեծամասնութեան, Անտըրսըն տակաւ առ տակաւ պիտի դառնար արդիաշո՛ւնչ ու յառաջդիմական գրող մը իր դրսեւորած գաղափարներուն շնորհիւ:

Քաղաքական յստակ արեւելում ունեցող իմացապաշտ եւ փիլիսոփայ գրագէտի իր հեղինակաւոր հանգամանքէն մեկնած, Հանս Անտըրսըն յաջողեցաւ իրարու զօդել երկու մշակոյթ, ընկերային երկու հասարակարգ եւ գրական երկու ժամանակաշրջան – Վիպասացութիւնն ու արշալուսումը Իրապաշտութեան (Ռէալիզմին):

Նաեւ իբրեւ բանաստեղծ, փիլիսոփա՛յ բանաստեղծ, խոհական վեհագնաց ազնուականութեամբ ճառագայթուն իր «Գոհար Քարը Փիլիսոփային» խորագիրով բանաստեղծութիւնը, սոյն տողերը ստորագրող յօդուածագիրին կողմէ անգլերէնէ հայերէնի թարգմանուած, հայացուած, տաղաչափական կանոններու ալ հնազանդեցուած, կը ներկայացուի ընթերցողին այս առիթով.-           

Կեանքն ստուեր մ'է որ կը չուէ հեռու,

Մթութեան մէջ ու գիշերուան ցաւի...

Բայց յետոյ խոհեր պայծառ աւելի

Պիտի գան, քանզի կեանքն ունի անոյշ

Բուրմունքը վարդի, օծուն՝ արեւի

Շառայլով, լոյսով, ցնծութեամբ շամբուշ...

Եթէ երգի տուն մը, կըսկըծագին  

Բարձրացնէ ձայն, մէն մի մահկանացու

Պիտ' խորհի ինքզինք միայնակ չորս դին.-

Ճշմարտութի՛ւն է ափսո՜ս, այս յստակ,

Յետոյ, միւս կողմէ, պատասխանն ահա.-

Սէ՜ր, հոսող հըզօր առուի մը նըման,

Սէ՜ր՝ որ կը լեցնէ ամէն սիրտ հիմա

Իր արմատական նշոյլով միայն...

Ան լսեց հիմա խօսքերն հետեւեալ.-

Մեծ տուայտանքին մէջ, այստեղ, ներքեւ,  

Ամէն ինչ սին է, գձուձ ցուցադրանք...

Եւ սիրտին մէջ, կոյր աղջըկան, ո՛վ կեանք,

Առաւել ուժգին ձայն մ'է որ կրկնեց.-

Օ՛հ, վստահելու համար դուն զքեզ,

Լաւագոյնը լոկ Աստուածն է համայն,

Իր կամքին մէջ Սուրբ հանգչիլ յաւիտեան...

Բայց չար ոգին այս պիտ' չկարենայ

Տեսնել երբեք, պիտ' ինքնագոհ մընայ:

Ուրիշ երանգ ու միստիք աշխարհ մ'ունին Անտըրսընի կրօնաբարոյագիտական գործերը: Ինչպէս վերը նշեցինք՝ «Փոքրիկ Ջրահարսը», նաեւ «Հին Կաղնի Ծառին Հուսկ Երազը» (The Last Dream Of The Old Oak”, 1858) պատմուածքներուն մէջ, օրինակի համար, առ Աստուած իր իղձով, գրողը կը շեշտաւորէ քրիստոնէութեան հանդէպ իր հոգեմտաւոր աշխարհին բաբախուն ներբերագները: Անտըրսընը իր կրօնաբարոյագիտական ըմբռնումներու շրջագիծէն ներս կը տեսնենք մանկօրէն պարզամիտ, որուն պատճառաւ ան շատ յաճախ ենթարկուեցաւ քննադատութեան ալ: Այս գծով, իր համոզումներուն ու իմացական աշխարհի թրթիռները ակներեւ են, օրինակի համար, «Հաւատք Եւ Գիտութիւն. Քարոզ Մը Ներշնչուած Բնութենէն» (1851) խորագիրի տակ իր ուղեւորական էջերուն մէջ, ընդգրկելով «Լինել Կամ Չլինել» (1857), «Քորտոպա» (1863) եւ այլ գործեր:

Անտըրսընի կրօնաբարոյագիտական ըմբռնումներուն դրսեւորումը իր գործերուն ընդմէջէն ոչ միայն վանողական տրամադրութիւն կը ստեղծեն ընթերցողին մէջ, այլեւ ունին հրապուրիչ ոյժ: Իր օրագրութիւններուն, պատմուածքներուն, նորավէպերուն ընդմէջէն կարելի է զգալ անվեհեր կոհակումը դառնայեղց արտայայտութիւններու: Հեգնախառն դառնութիւն՝ ընդդէմ սկեպտիկութեան ու թերահաւատութեան, սնամէջ երեւոյթներու: Այս ջիղէ ու յղացքէ նորավէպ մըն է «Միայն Ջութակահար Մը» (1837), տալով շարքը ըղձանոյշի իր պատմութիւններուն (Fairy Tales), ինչպէս՝ «Եղեւինը», «Շուքը», «Մօրքուրիկին Ատամնացաւը», «Քամին Կը Պատմէ Վալտմար Տաէի Եւ Անոր Դուստրին Մասին», «Կայսրին Նոր Հագուստները», «Սոխակը», «Մօր Մը Պատմութիւնը», «Կարմիր Կօշիկները», «Հրեշտակը», շարքը կը հասնի 212-ի, ընդհանուր ժողովածոները՝ 38-ի: Նորավէպերն ու թատրերգութիւնները թիւով 50 են:

1866-ին, երբ ան Դանիոյ թագաւորութեան խորհուրդի անդամ եւ տիտղոսակիր դարձաւ, իր ծննդավայր Օտենսէն փափաքեցաւ տօնակատարութեամբ մը երախտագիտութիւն յայտնել իր հողի հռչակաւոր զաւկին՝ Անտըրսընին, որուն շնորհեց «Քաղաքին Ազատութիւնը» Պատուոյ մետալը: Այս մասին մեծ գրողը գրած է իր ինքնակենսագրական՝ «Իմ Կեանքի Պատմութիւնը» երկին մէջ: Իր  «Սաղմոս» պոէմը, ցայսօր ընդունուած է դանիական օրհներգին մէջ:

Արեւելահայ աշխարհաբարի կերտիչներէն եւ հայ հեքիաթագրութեան ռահվիրայ Ղազարոս Աղայեանին իրաւամբ տրուած է «Հայոց Անտըրսընը» տիտղոսը: Աղայեանի կողմէ մանկական պատմուածքներու եւ հեքիաթներու մշակումով, յետագային Յ. Թումանեան, Աթաբէկ Խնկոյեան եւ ուրիշներ զարգացուցին այս շատ կենսական ու փնտռուած գրական կալուածը, որուն դադարումը այսօր կամ նոր ուժերու գրեթէ չգոյութիւնը իրօք կը մտահոգէ հայ գրականութեան սպասարկուները:                 

«ԾԱՂԻԿ» Գրական Ազգային հանդէս – Պէյրութ

dzaghig2004@yahoo.com