Auwmumuz hzendszşğnd ets ub.uıuz=r suğsrz sg muösşlnd nğnbndsr uxrknf

UİRSITĞ-R ZU:UÜUAG BZNĞAUMULNDKRDZ WUWIZŞJ

 ZU:UÜUA TĞINPUZRZ

Rzvhti üğu, trz= sşğ şğtmnduz krdnf^ Auzğuhşındkşuz zu.uüua Kuwwrh Tğınpuz Auzğuhşındkşuz Zu.uüuandkşuz :nğağeumjumuz Suğszr uzeuszşğndz aşı muwuju, audu=nwkr gzkuj=rz nğnbu, tğ Kndğ=rnw st< arszşl suizudnğ suğsrz sg nğ ndppumr hrır öçupr auwnj jşpuihuzndkşuz hzendszşğg şd auwmumuz ışiumtızşğg <ğşlnd^ Kndğ=rnw ışiumtızşğg udşlr uöend mşğhnf şd yuiıujr ındşulzşğnf sr<uöüuwrz auzğuwrz muğ,r=rz zşğmuwujzşlnd huğıumuzndkşusç!

UİRSITĞ &Auwmumuz uzarsz hzendszşğnd ets huw=uğr srndkrdz/ muösumşğhndkrdzg^ nğ rzvhti ürışz=^ şğmuğ cusuzumt r fşğ ets mndüuw auwmumuz hzendszşğnd^ uwi uzüus şdi uzıuğçşğ vszuj :nğağeumjumuz Suğszr mnpst uxzndu, nğnbndsrz zmuısusç! UİRSITĞr Zu.uüua Mt+=itl Mrdlhtw bznğaumulndkrdz wuwızşj Zu.uüua Tğınpuzrz uwihrir suğsrz sg muösşlnd ndppndkşusç uxzndu, nğnbndsrz ausuğ şd wrbşjndj nğ rğşz= şdi ıuğrzşğt r fşğ ub.uıuz= mg ıuzrz auwmumuz uzarsz hzendszşğg <ğşlnd zhuıumnf! Mt+=itl Mrdlhtw erışl ındud nğ şğmnd ıuğçşğ üşırzzşğnd fğuw htı= t huw=uğ spşl auwmumuz iyrdx=r hzendszşğndz ets!

Uxu<rzg hrır glluw işpuzr fğuw^ huısuçuzzşğnd şd suizuütızşğnd mnpst zşğmuwujndu, ub.uıuz=r gzest<tz! Rim şğmğnğeg% hrır muıuğndr eubırz fğuw^ uwirz=z ndppumr cnpnfndğerz st<^ ünğ,r l,şlnf çnlnğ auiıuındkrdzzşğg!

{Uau kt rzvnd muğşdnğ t Zu.uüua Tğınpuzr kşlueğndkşusç gzendzndu, nğnbndsg! Sşz=^ nğhti UİRSITĞr Gzeauzndğ Mşeğnz^ srzvşd fşğ< hrır ö+ğumjrz= znğumuös suğszrz´^ giud Mt+=itl Mrdlhtw! Mrdlhtw erışl ındud nğ auwmumuz jşpuihuzndkşuz uzarsz hzendszşğg 104 ıuğrt r fşğ Kndğ=rnw ül.ndz ynğquz= euğqu, şz şd 2020 kndumuzrz uwlşdi htı= t nğ uwi ynğquz=g uğsuıuhti iğçndr Kndğ=rnw fğuwtz! {104 ıuğrt r fşğ buğndzumndnp uwi .zerğg htı= t lnd,şz=^ nğhtiör sşğ öudumzşğz ul uhuüuwrz uwlşdi vöçuprz uwi ynğquz=nf şd indı usçuiıuzndkrdzzşğnf´^ giud Mrdlhtw!

Şğtmnduz ışpuıuğuyr gzkuj=rz

UZQĞŞDR >NDĞŞĞG SIUZ

ÜNDÖMNDZOND?R ŞMŞPŞJRTZ ZŞĞİ

Kndğ=rnw çuösukrd bğ<uzzşğg +ğşğt r fşğ mg szuz uaudnğ nd uzzu.gzkuj ışpuıuğuyzşğnd ıum^ <ğaşpşpzşğ mg muösndrz^ çzumuğuzzşğ nd ub.uıuışprzşğ <ndğşğnd ıum mg szuz^ yn.ueğusr<njzşğ mg =bndrz-mg ıuğndrz <ndğşğnd mnpst nd ani-anz öuğzndşlnf mg .nğıumndrz^ srzvşd rim suğerm rğşzj mşuz=g mg mnğizjzşz =bndşlnf <ndğşğnd mnpst!

Şğtm mti+ğnduz cusşğndz ışpuıuğuy r<ud zuşd Rikuzhndlr öuzuöuz kupusuişğndz fğuw şd ışpr ındud ,uzğ sr<uethşğnd nd mnğndiızşğnd! Uwi muğütz^ uzqğşdu<ndğşğ sıuz Ündömndzond=r İ$ Üğrünğ Lndiudnğrv şmşpşjdnw suwğ exztz^ nğ mg üızndr ousçuwtz udşlr ju, sumuğeumr fğuw! >ndğşğg ,uwğt r ,uwğ kğ<şjrz ethr .nğuz üujnp ünğüg! Çuğşçu.ıuçuğ fzuig uwi=uznf szuj!

Şğç lndğg lindşjud^ ışpşmndkrdz iıuzulnd nd {Uzjşul glluw´ gişlnd ausuğ aşxuquwznf Kupuwrz :nğandğer Uışzuhşı Şenduğe Uwfuöşuzr aşı muh auiıuışjrz zu. Huığruğ=uğuzr Erduzuhşı Anüb$ I$ Kukndl ;$ Fğe Uzndbşuz^ uhu Usşzuhuırd I$ İuaum Ç$ Huığruğ= İğçuöuzg!

Kupuwrz :nğandğer Uışzuhşıg^ zuşd şmşpşjdnw Anüşdnğ Anfrd% Uğc$ I$ Zukuz ?azw$ Uğuhşuz öçupşjuz fzuig euğsuzşlnd ub.uıuz=nf! Çuğşçu.ıuçuğ muğşdnğ fzui sg vmuw!

Ündömndzond=r şmşpşjrz uwi +ğşğndz uzçu.ındkrdzzşğ m'uhğr! Uzjşul +ğ ul^ rzvhti hrır wrbndr^ zu.uwuğqum sg fuğ uxu, tğ şmşpşjrrz euğhuir .uvg nd üşırz zşıu, tğ öuwz!

TĞ*L İUĞU(ŞUZR QŞXUSÇ HUIĞRUĞ? İĞÇUÖUZ

 A*Ğ RDPUZMUĞ SG ZNDRĞNDŞJUD

Usşz$ İ$ Huığruğ= Auwğg 22 Wndzrir uxud+ı Huığruğ=uğuzr st< gzendzşj Kğ=uauw Ndindjvuj Arszuğmr Fuğvndkşuz Uışzuhşı İuğüri ?rdltmtvz nd zmuğrv-=uzeumuünğ, Tğ+l İuğu)şuzg!

Ausuwz=ri zbuzudnğ uğndşiıuütızşğtz Tğ+l İuğu)şuz fşğ<şği huığuiıu, tğ Znğrz Usşzuhuındndkşuz üşpşjrm sş,uerğ rdpuzmuğg! Uwi =upu=ufuğumuz uwjşlndkşusç ardğşğg Huığruğ= A+ğ wuzqzşjrz sş,uerğ rdpuzmuğg^ bznğaudnğşlnf Znğrz Usşzuhuındndkşuz üuaumulndkrdzg!

Tğ+l İuğu)şuz uzjşulr Huığruğ=zşğnd ersuzmuğzşğz ul huığuiıu, t şd uwi fşğ<rz ub.uındkrdzg +pum sg şdi m'udşljzt uznğ uzjşulr üşpuğndşiıumuz ünğ,ndztndkşuz fğuw!

İuaum Ç$ Huığruğ= Auwğg bznğaumulndkrdz wuwızşj =upu=ufuğumuz uwjşlndkşuz ausuğ şd giud nğ üşpşjrm uzumzmul sgz tğ uwi zndtğg!

Tğ+l İuğu)şuz uğetz rim rğ üşpuğndşiıumuz nğumnf wuwızr uzndz t =upu=ri st< şd rğ ünğ,ndztndkrdzg srbı çuğqğ üzuauındu, t ausuwz=rz mnpst! Huığruğ= Auwğg uğndşiıuütırz supkşj çuösuçşpndz ünğ,ndztndkrdz şd znğuznğ znduondszşğ!

I?K$ SUÜİNDI UAHUH ZBUZUMNDŞJUD

 İ$ YĞMRV UÖÜ$ ARDUZEUZNJR ÇCBMUHŞIR HUBI*ZRZ

Mg ışpşmuzuz= nğ İ$ Yğmrv Uöüuwrz Arduzezunjr Anüuçuğqndkrdzg ıuğr=r çşğndsnf fşğ< ındu, t Arduzeuznjr çcbmuhşı^ <puwrz arduzendkrdzzşğnd suizuütı I=k$ Uğsşzum Sş,uındğşuzr hubı+zrz! Anüuçuğqndkrdzg çcbmuhşır hubı+zg uwi uzüus wuzqzu, t auiıuındkşuz wuwızr çcrbmzşğtz^ zşğ=rz arduzendkşuzj suizuütı I=k$ Suüindı Uahuhr!

Sşğ uöüuwrz arduzeuznjtz zşği huımuxşlr fuiıum ndzr ustzndz mnpst uwz=u"z irğndu, nd üuzuauındu, I=k$ Sş,uındğşuzg! Uz 45 ıuğr hubı+zufuğu, t Arduzeuznjtz zşği^ 15 ıuğr şpu, t yn.-çcbmuhşı nd fşğ<rz 3^5 ıuğrzşğnd gzkuj=rz ul% Çcbmuhşı!

Uwi ynyn.ndkşuz işsrz fğuw uğşdbuındkrdz nd uxnp<ndkrdz mg supkşz= wuğüşlr I=k$ Sş,uındğşuzrz^ şd mg bznğaudnğşz= zuşd znğgzırğ çcbmuhşı^ zşğ=rz arduzendkşuzj suizuütı I=k$ Suüindı Uahuhg^ wu<npndkrdzzşğ mg supkşz= uznğ% uwi huıui.uzuınd hubı+zrz fğuw!

{Uğui´ ağuıuğumvuıuz znğ ürğ=g

{UXRD;-MZN> CUXUZÜNDKRDZG´

{Uğui´ ağuıuğumvuındzg uzülşğtztz kğ=şğtzr kuğüsuzşlnf^ ağuıuğumşj usşğrmuauw Uxltz-Nimr Uduüşuzr {Uxrd,-mzn< cuxuzündkrdzg´ ürğ=g! Kuğüsuzrvz t Stğul Ousog^ .sçuürğg% Xnhtğ ?nykub!

{Uxrd,g´ aşprzumr s+ğ suwğz t% Tlsui Kndkndşuz^ nğ 1915r npçşğündkşztz suöuhndğ, uöuışlnf auiu, t Usşğrmu! Uz buı ıuğrzşğ uxu< 1915r rğ suandmşzuj huw=uğr suzğusuizndkrdzzşğg huısu, tğ rğ knxzndarrz% Uğltzrz nd huındrğu, tğ nğ uz uwe suirz huıst usçnp< ub.uğarz! Çuwj Uxltz şğmuğ ıuğrzşğ vtğ ausuğqumu, nşdt stmnd huısşl^ udşlr_z^ ağuhuğumşl rğ gzıuzr=r huısndkşuz uwe ı.ndğ t<şğg^ =uzr nğ fu.ju, t nğ udşlr buı lndiuzj=r st< mg szuw usşğrmşuz .nğk auiuğumndkşztz zşği!

Iuizusşumzşğ fşğ<^ şğç aşprzumr .+i=nf^ rğ sş,s+ğ nd gzıuzr=r mşuz=r huısndkrdzzşğg fşğ<zumuzuhti sruqndlndşjuz rğuğnd^ Uxltzg üğr uxud nd ağuıuğumşj Tlsui Kndkndşuzr huısndkrdzg! Ürğ=g uzülşğtznf lnwi ışiud 1992 kndumuzrz!

{Şğç 1992 kndumuzrz lnwi ışiud {Uxrd,-mzn< cuxuzündkrdzg´^ uınf şi fşğ<uhti muıuğu, şpuw s+ğşzumuz sş,s+ği wuzqzuğuğndkrdzg% usçnp< huısndkrdzg ub.uğarz huısşlnd suirz! Arsu^ şğç uznğ huısndkrdzg mg ağuıuğumndr uwz şğmğr st<^ ndğ uz ,zu, t şd lnwi ub.uğa çşğu, t rğ öudumzşğg^ şi mg aruzus nd m'ndğu.uzus! Tlsuir huısndkrdzg uwi üğ=nf mg fşğueuxzuw rğ auwğşzr=g´^ mg huıst aşprzumg!

Zbşz= nğ huısuçuz Uxltz Nimr Uduüşuz ,zu, t 1939rz! 1962 kndumuzrz uduğıu, t Ünlnshru ausuliuğuzr uğndşiır huısndkşuz çucrzg^ 1975rz ul Suiuvnditjr ausuliuğuzr suikgğr çucrzg!

HUIĞRUĞ?UMUZ UKNXR

 ZNĞ AĞUIUĞUMNDKRDZG

?nğnzuwr ausuouğumr +ğşğndz^ Huığruğ=umuz Uknxr {Uğsub´ suışzubuğtz nğhti 13ğe auınğ lnwi ışiud Uğc$ I$ Iğeuı U$ ?azw$ Ndöndzşuzr {Wnfauzzti İğm$ Fğe$-r suışzuürındkrdz nd .ğuıumuz ünğ,şğg´ .nğuüğşul uduğıuouxg!

Üğ=r aşprzum ?uauzuw Auwğg uwi ub.uıuirğndkrdzg üğr uxu, t Ütnğüşuz Anüşdnğ Oşsuğuzr ubumşğındkşuz bğ<uzrz şd öuwz nğhti uduğıuoux zşğmuwujndju, t oşsuğuzr ışivndkşuz! Uwi ürğ=g suizuürıumuz ndindszuirğndkrdz sgz t! Zu.uçuzg üğndu, t Üşğh$ I$ Kukndl ;$ Fğe$ Uzndbşuzr mnpst! Ub.uıuirğndkşuz st< Iğeuı U$ ?uauzuw auwğg mg huğöt rğ zu.zumuz zhuıumg^ nğ tğ ausux+ı ndindszuirğndkrdz sg muıuğşl! Zmuır uxzşlnf nğ sr<zueuğnd sş,uzndz suışzuerğ Wnfauzzti İuğmuduü Fuğeuhşır .ğuıumuz ünğ,şğg muğşdnğ ışp ndzşju, şz auw anüşdnğ-üğumuz cuxuzündkşuz st<^ çuwj uwe ünğ,şğg lndğ< ndindszuirğndkşuz sg vşz şzkuğmndu,^ ?uauzuw Auwğg ünğ,r l,ndu, t uwe huğuhndkrdzg lşjzşlnd ausuğ nd <uzuju, t muösşl İuğmuduü Fuğeuhşır lrumuıuğ suışzuürındkrdzg! Uz zu. ndindszuirğu, t İuğmuduü Fuğeuhşır mşziuüğndkrdzg^ gzeauzndğ şd .ğuıumuz ünğ,şğnd suirz ub.uıuirğndkrdzzşğg^ zşğmuwujndju, t uznğ ünğ,şğnd suışzuürındkrdzg şd gzeuğqum ülnd.r sg zşğ=şd audu=u, t İuğmuduü Fuğeuhşır .ğuıumuz ünğ,şğnd çzuüğşğg! Yn=ğu,udul^ iumuwz suizuürıumuz uğct= zşğmuwujznp üğ=r üşpşjrm mnp=g huığuiındu, t Üğrünğ İuaumşuzr nd Uğri Üuğuz)rlr mnpst! Auınğr sşmşzuindkrdzg iıuzqzu, t uzuzndz çuğşğuğ sg r wrbuıum rğ auzündjşul auğuöuızşğndz!

Yuyu=npzşğ hrır muğşzuz auınğtz ndzşzul^ ub.uıuz=uwrz cusşğndz ersşlnf Huığruğ=uğuz!

Lrçuzuzşuz şd sr<uöüuwrz +ğuürğ - wuındm {Suğsuğu´ +ğukşğkrz

*ĞNDUZ AŞI - 40

UB:UĞAG ŞD SŞZ?% SŞĞ ÇUÖNDS ANÜŞĞNF-JUDŞĞNF

Üğşj WUMNÇ IRDZŞUWŞUZ

Հմտաշատ, բանիմաց, հոգիի անփակ աչքերով ժամանակախոյզ եւ անաչառ այն պատմաբանը, որ 19-րդ դարու 90-ականներուն գրական հրապարակ իջաւ Իրապաշտ եւ Արուեստագէտ սերունդներու հոյլին հետ ու արեւմտահայ գրականութեան մէջ իր պատուաբեր տեղը գրաւեց 20-րդ դարու աւելի քան կէս դարու հասակն ի վեր, մեզի կը ներկայանայ Արշակ Աստուածատուրի Ալպօյաճեան անունով (Պոլիս, 17 Յունիս 1879 – Գահիրէ, 24 Յունիս 1962)՝ իբրեւ հեղինակ պատմաբանասիրական բազմաթիւ մեծարժէք երկերու:

Ալպօյաճեան անխառն անկեղծութեամբ տոգորուն աշխատասէր հոգի մը, ծայր աստիճան փափկանկատ եւ մարդոց թերութիւնները անշպար արտայայտութեամբ ներկայացնող պատմաբան մըն է, անկաշառ ու աներեր նկարագիրի տէր անձնաւորութիւն մը, որ համբերատար հոգիով դիմակայեց իր գnրծերnւն հանդէպ ժամանակի խստաբարոյ գրաքննութիւնները։ Ան հանդիսացաւ  այն նուիրեալ պատմաբաններէն մէկը, որ գիտցաւ իր վաւերական վաստակին ու պատուակալ կոչումին դրոշմել ազնուութիւն, համեստութիւն, մարդասիրութիւն, ծառայասիրութիւն՝ յատկապէս իր ժողովուրդին պատմութեան ի սպաս:

Եւ ուրիշ առաւելութիւն մըն ալ: Արշակ Ալպօյաճեանի բանասիրական երկասիրութիւնները, աշխատութիւնները եղան բարիք, զերծ կուսակցական ջիղէ ու երանգէ, այնպէս ինչպէս եղան բանաստեղծական-գեղարուեստական բոլոր երկերը Թէքէեանի։ Միայն թէ Թէքէեանի ուժերը տարիներով սպառեցան իր ազգային գաղափարախօսութեան քարոզչական քուրային մէջ՝ իբրեւ հետեւանք խմբագրական ու լրագրական բանավէճերու, որոնք կրնային խնայուիլ մեծ բանաստեղծին՝ աւելի ժամանակ տալու քերթողական ու գեղարուեստական այլ երկերու արարման: Ալպօյաճեան յարելով հանդերձ Թէքէեանի ազգային գաղափարախօսութեան, առաւել  չափով հեռու մնաց խմբագրական սիրտ ու ժամանակ մաշեցնող բանակռիւներէ, կուսակցական հալածանքներէ։ Ան կեդրnնացաւ մասնաւորապէս իր նպատակին վրայ՝ պատմա-բանասիրական որոնումներու ճամբով հայ պատմագրութիւնը հասցնել այնպիսի բարձունքի, որուն սկզբնաղբիւրէն յետագային խմեցին ու օգտուեցան խորհրդահայ եւ սփիւռքահայ բանասէրներն ու երախտանուն ծանօթ պատմագէտները:               

Վերջապէս Ալպօյաճեան եղաւ մէկը ազգային-հասարակական այն բեղուն գործիչներէն, որ իմացութիւնն nւնեցաւ իր մթերած մտաւոր ուժերուն կանչել թաքուն գանձերը մեր ազգին, Թուրքիոյ եւ Սփիւռքի տարածքին հայաշատ բազմաթիւ գաղութներու մէջ անհետացման ու կորստեան վտանգի ենթակայ արժէքները մեր ժողովուրդին, բարքերն ու սովորութիւնները մեր հաւաքականութեանց, որոնց պահպանnւթեան ու հատոր առ հատոր լոյս ընծայման բազմաշխատ, բազմերախտ ու պարտասիլն հեգնող Նահապետը եղաւ ան ապաքէն:

24 Յունիս 1962-ին պատահած իր մահէն ուղիղ 58 տարի ետք այսօր, երբ կրկին կ'ուսումնասիրենք, լուսարձակի տակ կ'առնենք Արշակ Ալպօյաճեանի պատմաբանասիրական հարուստ ժառանգութիւնը, չենք կրնար աննկատ անցնիլ անոր գրական այն մտերիմներուն ցանկէն, որուն մէջ առաջին անունները մնայուն կերպով ցոյց կու տան Վահան Թէքէեան եւ Միքայէլ Կիւրճեան: Առաջինը՝ միայն մէկ տարիով իրմէ մեծ եւ Պոլսոյ Պէրպէրեանի ու Կեդրոնականի տարիներու իր դպրոցակիցն ու հայրենակիցը՝ կեսարացի ծնողներէ սերած, երկրորդը՝ իրեն տարեկից, Պոլսոյ Պէրպէրեան վարժարանէն ներս իրեն դասարանակից: Տեղին է նշել, որ նախկին լիբանանահայ  երախտաշատ ու հանրածանօթ բանասէր, գրականագէտ ու Թէքէեանագէտ Դոկտ. Վաչէ Ղազարեան (շուրջ երեք տասնամեակէ ի վեր հաստատուած է Միացեալ Նահանգներ), Արշակ Ալպօյաճեանի «Վահան Թէքէեան. Իբր Հանրային Մարդ Եւ Հրապարագիր» անտիպ գործը խմբագրելnւ եւ հրատարակելnւ առիթnվ  (Պէյրութ, 1988, հրտ. Թ.Մ.Մ. Միացեալ Նահանգներու եւ Գանատայի Կեդր. վարչութեան),  թուական առ թnւական, հանգրուան առ հանգրուան, բոլոր մանրամասնութիւններով  լnյս ընծայած է Հայ Բանաստեղծութեան Իշխանին ազգային, հասարակական, գրական, կրթական ու հրապարակագրական կեանքի էջերը՝ մանկութենէն մինչեւ ալեւոյթ ու անոր շիջումին պահը, Գահիրէ, 4 Ապրիլ 1945-ի արշալոյսէն առաջ:

 ***     

Բազմաթիւ արեւմտահայ մտաւորականներու նման Պոլսոյ Սկիւտար թաղամասի մէջ է ծնած Արշակ Ալպոյաճեան: Կեսարացի ծնողներու բենիամինն (չորս զաւակներուն երրորդը) է Արշակը, որուն ուսումնառութիւնը կ'անցնի ծննդավայրի Պէրպէրեան ու Կեդրոնական վարժարաններէն: 1895-ին Կեդրոնականէն թերաւարտ՝ մուտք կը գործէ առեւտրական ասպարէզ, տարի մը ետք կը սկսի աշխատակցիլ Բիւզանդ Քէչեանի «Բիւզանդիոն» օրաթերթին, նշանակուելով թերթին վարչական պատասխանատու:

«Բիւզանդիոն»էն անկախ, «Ս.Անգեղեայ» եւ «Շաւարշ» ծածկանուններով Ալպօյաճեանի աշխատակցութիւնը ժամանակի պոլսահայ «Կոչնակ», «Հանդէս Ամսօրեայ», «Սուրհանդակ», «Ծաղիկ», «Մասիս», «Բիւրակն», «Վերջին Լուր» եւ այլ թերթերու, ինչպէս նաեւ սերտ գործակցութիւնը Թէոդիկի «Ամէնուն Տարեցոյցը»ին հետ, իր անդրանիկ քայլերը յառաջացնող ապագայ պատմաբանին համար կ'ապահովեն արժանի տեղ մը, տակաւ կը բերեն իրեն ժողովրդականութիւն։ Ան բացի Վահան Թէքէեանէն, կը գnրծակցի  իրեն տարեկից եւ Պէրպէրեան վարժարանի մէջ դասարանակից, սկիւտարցի եւ ապագային Ամերիկայի հայոց առաջնորդ Ղեւոնդ Արք. Դուրեանին, Ա. Չօպանեանին, Ե. Օտեանին, Գր. Զօհրապին, Սիպիլին, Հր. Ասատուրին, Ա. Արփիարեանի ու սերնդակից միւս գրողներուն հետ:

Ալպօյաճեանի երախայրիքը «Ուսումնասիրութիւն Սրբուհի Տիւսաբի» (1901, Վենետիկ) խորագրեալ գործն է, որ նոյն տարին մահացած արեւմտահայ վիպասանուհիին ու բանաստեղծուհիին կեանքին եւ վաստակին նուիրուած աշխատութիւն մըն է: Նոյն շրջանին կը սկսին նաեւ Պոլսոյ հայկական վարժարաններու մէջ իր մանկավարժական տարիները: Երկու անգամ՝ 1910-ին եւ 1922-ին կ'ընտրուի Պոլսոյ Ազգային ժողովի երեսփոխան: Ամբողջ 12 տարի՝ 1910-1922 Կ. Պոլսոյ Հայոց պատրիարքարանի քարտուղարութիւնը վարելէ ետք, 1922-ի Դեկտեմբերին նախ կ’անցնի Գորֆու՝ Յունաստան, ուրկէ 1923-ին կը տեղափոխուի եւ վերջնականապէս կը հաստատուի Գահիրէ: Այստեղ, 1925-ին կ'ընտրուի Քաղաքական Ժողովի անդամ ու կը վարէ ատենադպիրի պաշտօնը, կողքին ունենալով Վահան Թէքէեանը, որ կը վարէր ատենապետի պաշտօնը: Գահիրէի «Գալուստեան» վարժարանին մէջ ուսուցչական պաշտօն եւ տեղի Հայոց Ազգային առաջնորդարանի դիւանապետի պաշտօնը վարելուն զուգահեռ, մէկ տարի՝ 1936-1937, հրատարակութեան կը ձեռնարկէ «Ազատ Միտք» շաբաթաթերթը, «Գրասէրի Առաջնորդ» պարբերականը՝ 1938-1949, նաեւ «Կեանք Եւ Գիր» տարեգիրքը 1948-ին՝ Գ. Շահլամեանին հետ: Իր աշխատակցութիւնը կը բերէ Թէքէեանի խմբագրած «Արեւ» օրաթերթին եւ ընդհանրապէս ռամկավար մամուլին:

1941-ին, երկար ու տառապագին տանջանքէ ետք կը մահանայ իր կողակիցը՝ Աննիկ Ալպօյաճեանը, որմէ բախտաւորուած էր մանչ զաւակով մը՝ Սիմոն: Ալպօյաճեան ծով համբերութեամբ տարիներ հոգացած, խնամած ու դարմանած էր իր կողակիցը, առանց դոյզն իսկ տրտնջալու:

Սրբուհի Տիւսաբին նուիրուած վերոյիշեալ երկին հրատարակութենէն ետք, «Հայք Ի Ռումելի»ն (1905, անտիպ, արժանացած է «Իզմիրլեան» գրական մրցանակի) հայագիտութեան բնագաւառէն ներս կը համարուի Արշակ Ալպօյաճեանի առաջին մեծածաւալ ու մեծագոյն ներդրումը նnւիրnւած՝  հայ գաղթավայրերու պատմութեան: Այնուհետեւ յաջորդաբար իրմէ լոյս կը տեսնեն «Պուլկարիոյ Պատմութիւն» (1910, Վառնա), «Անհետացող Դէմքեր» շարքէն Գրիգոր Զօհրապ» (1919, Պոլիս), «Մինաս Չերազ» (1927, Գահիրէ), «Գրիգոր Կեսարացի Պատրիարք Եւ Իր Ժամանակը» (1936, Երուսաղէմ), «Պատմութիւն Հայ Կեսարիոյ» (1937, Գահիրէ, երկհատոր), «Թորգոմ Պատրիարք Գուշակեան» (1940, Գահիրէ), «Պատմութիւն Հայ Գաղթականութեան» (1941-1961, եռահատոր, Գահիրէ), «Յաւիտենական Երուսաղէմ» (1944, Գահիրէ), «Հայ Եպիսկոպոսի Մը Առաքելութիւնը Ի Հապէշիստան, ԺԷ. Դարուն» (1946, Գահիրէ), «Պատմութիւն Հայ Դպրոցի» (1946, Ա. հատոր, Գահիրէ), «Քննական Ակնարկներ» (1952, Գահիրէ), «Պատմութիւն Եւդոկիոյ Հայոց» (1952, Գահիրէ), «Արաբական Միացեալ Հանրապետութեան Եգիպտոսի Նահանգը Եւ Հայերը» (1960, Գահիրէ), «Պատմութիւն Մալաթիոյ Հայոց» (1961, Գահիրէ), «Յուշամատեան Կուտինահայերու» (1961, Պէրութ) պատմաբանասիրական աշխատութիւնները: Բաց աստի՝ «Օսմանեան Կայսրութեան Սահմանադրութիւնը», «Ընդարձակ Օրացոյց Ս. Փրկչեան Հիւանդանոցի Հայոց» եւ այլ աշխատութիւններ: Անտիպ գործերը կը գլեն երկու տասնեակը: Կ'արժանանայ մասնաւորապէս Ամենայն Հայոց Վազգէն Ա. կաթողիկոսի «Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչ» շքանշանին:

Արշակ Ալպօյաճեան՝ անխոնջ գրողն ու ընթերցողը մահացաւ 83 տարեկանին, 24 Յունիս 1962-ի երեկոյեան ժամը 7:00-ին, Գահիրէ, գրիչը՝ ձեռքին, ստեղծագործութեան պահուն: Մահէն ետք, իր հարուստ գրադարանն ու ձեռագրերը տեղափոխուեցան Հայաստան ու պահ դրուեցան Մեսրոպ Մաշտոցի անուան Մատենադարանին մէջ: Այդ ձեռագրերը կը ներառեն բազմաթիւ թանկագին ուսումնասիրութիւններ:           

1959-ին, երբ Գահիրէի մէջ հանդիսաւոր շուքով կը նշուէր իր 80-ամեակը, մեծ յոբելեարը իր փակման խօսքին մէջ կը յայտարարէր. «Կեանքիս մէջ միակ հաճոյքս եղած է կարդալը եւ գրելը. ո՛չ ծխած եմ, ո՛չ ալ խմած. ո՛չ սրճարան եւ ո՛չ ալ հաճոյքի այլ վայրեր ճանչցած եմ, ժամանակիս մեծ մասը անցուցած եմ տանս մէջ: Լաւագոյն ընկերներս եղած են գիրքը եւ գրիչը, որոնց հետ ապրած եմ եւ պիտի շարունակեմ այնքան ատեն, որ Աստուած կեանք պարգեւէ ինծի»:

Իրօք, սոյն քանի մը տողերուն մէջ խտացեալ տուած է Արշակ Ալպօյաճեան իր աշխարհըմբռնումը, իր մարդկային նկարագիրի շեշտ գիծերը, արեան ու խղճմտանքին ձայները, որոնց ատոք բերքերով հարստացաւ հայ պատմաբանասիրական գանձարանը:       

«ԾԱՂԻԿ» Գրական Ազգային հանդէս – Պէյրութ

dzaghig2004@yahoo.com