Ausuwzuhuımşğ

BUÇUKUFŞĞ>RZ^ BUÇUK-MRĞUMR^ 45 ANÜD SUAUJUD

Znğ fuğumndu,zşğndz krdg ıumud ju, m'r<zt

?nğnzu cuağr ausuouğumr auğjr st< buçukufşğ<r ındşulzşğg sş, ynyn.ndkrdz sg vçşğrz! Buçuk şd Mrğumr suaujud 22 şd 23 anür! Uwi krdşğg kşkşd çuğqğujnds sg mg zbuzumşz^ çuwj uınğ yn.uğtz znğ fuğumndu,zşğndz krdg Buçuk şd Mrğumr şpu, t 1$248 şd 1$192! Uxnp<uhuandkşuz Zu.uğuğg erışl ındud nğ uwcs euğsuzndu,zşğnd krdg srbı udşlr çuğqğ t fuğumndu,zşğnd krdtz^ rzv nğ ndğu.ujndjrv huğuüuw t!

Buğndzum mg mğmzndr nğ ausuouğumtz hubıhuzndşlnd ausuğ huwsuz t ünğ,ueğşl şğş= arszumuz muznzzşğg^ nğnz= şz% ersum mğşl^ gzmşğuwrz aşxudnğndkrdz huaşl şd .zus= ıuzrl suğszumuz su=ğndkşuz! Zu.uüua Tğınpuz uwi .zeğrz suirz şğç mg .+itğ^ gğud kğ=şğtz çuxşğnd fğuw arszndu, çuxu.up sg şd giud$ {Şğş= çuz muğşdnğ t^ ersum &Sui=t/^ aşxudnğndkrdz &Stiu)t/ şd su=ğndkrdz &Ktsrölr=/! Şi muğüg hrır yn.şs nd hrır gişs$ Ktsrölr=^ Sui=t şd Stiu)t$ uwirz=z Kt-St-St$ uwirz=z {Kusus´!

Buçuk +ğ srzvşd cusg 15$00 cnpnfndğeg ındzg ziıud nğhtiör ubumşğızşğg wu<npuhti nd auzeuğı skznlnğır st< uzjgzşz lritzşğnd sndı=r =zzndkrdzzşğg! Cusg 15$00tz fşğ< ynpnjzşğz nd ağuhuğumzşğg euğqşul lşjndşjuz çuösndkrdzzşğnf^ ersum mğşlnd ağuauzüg sş, suiusç ünğ,ueğndşjud! Uwlşdi eğusumuz ındüuz= mg ihuit çnlnğ uznzj^ nğnz= uxuzj ersumr ynpnj m'şllşz!

ULRWŞD YUBRZŞUZG LXNDKŞUZ AĞUDRĞŞJ

WRBŞJZŞLNF UİULU-R UAUÇŞMRVZŞĞG

Uığhtwouzr Zu.uüuag mğmzşj nğ Puğuhupg Uığhtwouzrz mg huımuzr

Uığhtwouzr Zu.uüua Ulrwşd nd Auwuiıuzr Fuğvuhşı Yubrzşuz frıtnwr eğndkşusç muösumşğhndu, ausuündsuğr sg suizumjşjuz şd uwl auğjşğnd muğürz^ .+işjuz Puğuhupr suirz! Susndlg mg üğt nğ Ulrwşd UİULUr ünğ,rvzşğg^ wrbşjzşlnf lxndkşuz ağudrğşj Yubrzşuzg! Ulrwşd mğmzşj nğ Puğuhug uığhtwouzumuz anpusui t nd ustz suğe ürıt ui obsuğındkrdzg!

Ulrwşd mg huıstğ nğ Auwuiıuz s+ıudnğuhti şğşindz ıuğrt r fşğ üğudsuz ıum mg huat Puğuhupz nd ş+kg bğ<uzzşğ! Stm srlrnz puğuhupjr uöşğr uwcs üupkumuzr muğüufroumr st< rzmu, şz! {Puğuhupg Uığhtwouzr mg huımuzr^ usçnp< ub.uğa ürıt uwi obsuğındkrdzg´^ giud Ulrwşd!

Ulrwşdr .+iumjndkşuz sr<usışj Auwuiıuzr Fuğvuhşı Yubrzşuz^ nğ giud nğ mg judr nğ mg iırhndr sr<usışlnd! Yubrzşuz wrbşjndj nğ 2004 kndumuzrz Andzüuğrnw st< uöşğr ihuw sg ihuzzşj auw ihuw sg nd ıuğrzşğ fşğ<^ şğç uz Uığhtwouzr wuzqzndşjud^ Ulrwşdr mnpst zşğsuz uğcuzujud nd aşğni axvumndşjud!

Yubrzşuzr uwi sr<usındkşztz şı= Ulrwşd euğqşul .+i= uxud nd uz ul wrbşjndj kndğ= erduzuütızşğnd ets UİULU-r mnpst muösumşğhndu, uauçşmvndkrdzzşğg! Ulrwşd giud nğ Muğuhşışuz uzndz stmg^ nğ suizumju, tğ *ğlrr +eumuwuzr st< muösumşğndu, uauçşmvndkşuz^ udşlr fşğ< fşğueuğqndşjud Auwuiıuzr nd Auwuiıuzr zu.uüuag zşğşj örz=g! {Ndğşsz şğç uwi suirz mg .+indr^ örz=g &Yubrzşuzg/ mg ağudrğşs auzeuğı mşğhnf rğ ışpg ziışlnd! Usçnp< ub.uğa ürıt nğ Puğuhupg auwşğnd mnpst çxzuüğudndu, uığhtwouzumuz anpusui t^ Auwuiıuzr Fuğvuhşırz mg wuzqzuğuğşs nğ jşpuhubındkşuz suirz v.+ir^ nğnfaşışd usçnp< ub.uğa ürıt auw uauçşmrvzşğnd suirz´^ giud Ulrwşd!

{Uwıgzlg=´ kşğkr st< zbuzumulrj w+endu,

Wumnç Suğkuşuz-Irluvuğr suirz

{IRLUVUĞ UKUKDĞ?R MNPST

 KNDĞ? SBUMNWKRZ ZNDRĞNDU; UĞCT? SGZ TĞ´

22 Յունիս 1941-ին, 79 տարի առաջ այսօրուան պէս, յեղակարծօրէն դղրդացին երկինքն ու երկիրը Խորհրդային Միութեան ժողովուրդներու ոտքերուն տակ, երբ նացի Գերմանիոյ ռազմամեքենան՝ իր ամբողջ ահաւոր մոլեգնութեամբը յարձակեցաւ Խորհրդային Միութեան վրայ, որուն հետ նուազ քան երկու տարի առաջ՝ 23 Օգոստոս 1939-ին, կնքած էր ոչ-յարձակման ուխտ:

Արդարեւ, Մոսկուայի մէջ կնքուած ոչ-յարձակման ուխտին տակ իրենց ստորագրութիւնը դրած գերմանեւխորհրդային ներկայացուցիչները՝  Իոահիմ ֆոն Ռիպենթրոփ եւ Վեաչեսլաւ Մոլոթով, այդ պայմանագրի կէտերով ոչ միայն կ'երաշխաւորէին չյարձակիլ մէկը միւսին վրայ, այլեւ երկու կողմերէն որեւէ մէկը դաշնակի՛ց անգամ պիտի չդառնար եւ որեւէ կերպ պիտի չօգնէր միւս կողմի թշնամի երկրին: Առաւել, պայմանագրին գաղտնի ու վտանգաւոր կէտերէն մէկն ալ այն էր, որ երկու կողմերն ալ՝ Ատոլֆ Հիթլէրի նացի Գերմանիան եւ Իոսիֆ Ստալինի Սովետական Միութիւնը իրարու միջեւ պիտի բաժնուէին Լիթվանիոյ, Լաթվիոյ, Էսթոնիոյ, Ֆինլանտայի եւ Ռումանիոյ հողատարածքները, որոնք «ազդեցութեան գօտիներ» դառնալով յետագային պիտի վերակազմաւորուէին՝ իյնալու Սովետական Միութեան եւ Գերմանիոյ տարածքային ամբողջականութեան մէջ:

Սոյն համաձայնագրի էութեան ու ռազմական նախընթաց ու յետընթաց զարգացումներուն մօտէն հետեւող ու խոր վերլուծութիւններ ընող ըլլա՛յ պատմաբանը եւ ըլլա՛յ ընթերցողը կրնան հետեւցնել, թէ անոր ստորագրումէն 9 օր ետք՝ 1 Սեպտեմբեր 1939-ին, Գերմանիոյ դէպի Լեհաստան ներխուժումն  ու վերջինին գրաւումը Հիթլէրի բանակներուն կողմէ, անակնկալ մը չէր Ստալինի համար, որ պատերազմին սկսումէն հազիւ ամիս մը ետք, Գերմանիոյ հետ արդէն բաժնուած էին Լեհաստանի տարածքը, այստեղ ձեռնարկելով նաեւ զանգուածային միլիոնաւոր սպանութիւններու լեհերու եւ հրեաներու դէմ: 1940-ի գարնան, գերման Վերհմախթի կրունկներուն տակ մէկը միւսին ետեւէն ինկան Տանիմարքան, Նորվեկիան, Հոլանտան ու Պելճիքան, կարգը հասնելու համար Ֆրանսայի ու Անգլիոյ: Ստալին, սակայն, միտքէն երբեք պիտի չանցընէր, թէ Լեհաստանի անկումէն 22 ամիս ետք, Հիթլէր բզիկ-բզիկ ընելով սովետեւգերման ոչ-յարձակման ուխտը, պիտի յարձակէր այս անգամ Սովետական Միութեան վրայ:

1915-ին, արեւմտահայութեան վիճակուած ողբերգութիւններէն 26 տարի ետք, հիմա վտանգուած էր պատմական Հայաստանի վերջին հողակտորը՝ Արեւելեան Հայաստանը: Վտանգը վանելը անխուսափելի պիտի ըլլար՝ եթէ Խորհրդային Միութիւնը ծունկի գար Հիթլէրի բանակներուն առջեւ:

Գտնուելով այս դառն իրողութեան առջեւ, Հայաստան՝ իր ողջ մտաւորականութեամբ ու ժողովուրդով, անվերապահ մասնակցութիւնը բերաւ Հայրենական Մեծ Պատերազմին: Այո, տուաւ բիւրաւոր նահատակներ՝ յանուն Հայրենիքի փրկութեան, սակայն Հայաստան ալ փրկուեցաւ՝ փրկութեամբ Խորհրդային Միութեան տարած յաղթանակին, 1945-ի Մայիսին: Ճիշդ է, որ բիւրաւոր հայեր նահատակուեցան ռազմի դաշտին վրայ, բայց բազմաթիւ հայեր ալ յաղթանակին պսակումէն ետք արժանացան պարգեւատրումներու, կոչումներու, Մեծ Հայրենականին իրենց մղած հերոսական պայքարին համար:

Երբ դեռ չէր փակուած այն խոշոր վէրքը, որ բացուած էր 1936-1938 տարիներուն խորհրդահայ բազմաթիւ մտաւորականներու դէմ սկսուած հալածանքներով ու սպանութեամբ՝ այսպէ՛ս  է որ սկսաւ Հայրենական Մեծ Պատերազմը, 22 Յունիս 1941-ին: Ու պատկերացնել հիմա, ազգիս առաջնորդութիւնը իր ճիտին պարտքը ըրած խորհրդահայ մտաւորականներուն հոգեկան ու մտային տագնապալի վիճակը: 1936-ին Խ. Հայաստան հաստատուելէ հինգ տարի ետք, Աւետիք Իսահակեանի շուրջ հիմա կը բոլորուէին նորաբողբոջ բոյլը խորհրդահայ երիտասարդ գրողներու – Համօ Սահեան, Յովհաննէս Շիրազ, Մարօ Մարգարեան, Սիլվա Կապուտիկեան, Գէորգ Էմին, Հրաչեայ Յովհաննիսեան – որոնց երախայրիքները, իրենց արցունքոտ աչքերը կը բանային կառչելու հայուն վերջին մէջքին՝ հնչեցնելով ռազմի ու մարտնչումի շեփոր, նայելով վաղուան Յոյսին մէջ արշալուսուող Մեծ Յաղթանակին:

Իրենց 20 տարիքը նոր բոլորած յիշեալ քերթողներուն յոյս ու հաւատք ներշնչողը մասնաւորապէս Աւետիք Իսահակեանն էր, որ պիտի գրէր Հայրենական Մեծ Պատերազմի սկսումէն միայն չորս օր ետք՝ 26 Յունիսին, իր «Ռազմակոչ» բանաստեղծութեան մէջ, զոր կու տանք յապաւումներով.-       

... Էյհէ՜յ, լսեցէք. վեհ հայրենիքի

Կտրիճ զաւակներ, ժողովուրդներ քաջ,

Ելէ՛ք, զարթնեցէք, կանգնեցէ՛ք արթուն.

Գիտցէ՛ք, քնում են գետերն ու քամին,

Սակայն չի քնում, երբեք թշնամին:

Ահա՛ ոճրամիտ մեր ոսոխը չար

Շղթայ է բերում, լուծ ու կապանքներ՝

Ընկճելու ազատ մեր եղբայրներին

Եւ անարգելու հայրենիքը մեր:

...............................................................

Դէպի ռազմի դաշտ, դէպ հերոսացում,

Դէպի բարձունքը մեծ Յաղթանակի:

Իսկ 22-ամեայ Սիլվա Կապուտիկեան իր «Իմ Առաջին Երգը՝ Տղայիս» (1941 թ., նուիրուած իր առաջին ու միակ զաւկին՝ Արա Շիրազին, որ ծնած էր 8 Յունիս 1941-ին՝ Հայրենական Պատերազմի սկսումէն 14 օր առաջ, Յովհաննէս Շիրազին հետ կնքուած ամուսնութեամբ) խորագրեալ յուզիչ բանաստեղծութեամբ, կու տայ հոգեկան այն ծանր տագնապանքը, որ կ'ապրէր հայութիւնը՝ մահուան դէմ գեհենային գուպարին մէջ:

Քեզ ծիածա՜նը պիտի գուրգուրէր,

Ու քեզ քուն բերէր հեքիա՛թն արտոյտի,

Բայց շա՛նթ է ճայթում օրոցքիդ վերեւ,

Վրադ սաւառնում բազէ՛ն երկաթի...

Իմացի՛ր, տղաս, թշնամի՛ն է այդ

Խռովել արդար քունըդ դեռ մանկուց.

Արդ, մանուկ միտքըդ թող չմոռանա՛յ

Օրերն այս անցած ու պատգամն իմ սուրբ:

Թող իմ կաթի հետ հուրն ատելութեան

Քո հեզ արեան մէջ խառնուի՜, վառուի՜.

Մեծացիր՝ չարին ու բարուն գիտա՛կ,

Մեծացիր, որպէս կտրի՜ճ անառիկ:

Բազէ՛ն թող բերի քո աչքերին քուն,

Քնիր շանթերի, որոտների մէջ.

Մանկո՛ւց սովորիր ատել թշնամուն,

Քանզի նա մանկո՜ւց կեանքըդ խռովեց...

*****

Երկու օր ետք՝ 24 Յունիսին, Մոսկուայի Կարմիր հրապարակին վրայ տեղի պիտի ունենայ Հայրենական Մեծ Պատերազմի Յաղթանակի 75-ամեակի յոբելենական շքերթը, որ նախապէս որոշուած էր կայացնել անցած 9 Մայիսին ու յետաձգուեցաւ Քորոնային պատճառով: Նախկին Խ. Միութեան հանրապետութիւններու եւ աշխարհի զանազան երկիրներու ղեկավարներ ու պետեր հրաւիրուած են շքերթին, որուն պիտի մասնակցի Հայաստանի պաշտպանութեան նախարարը իր շքախումբով՝ ներկայացնելու վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանը:

Յայտնի է, որ այս փառատօնին, նախագահ Փութին պիտի արձակէ շարք մը քաղաքական սլաքներ՝ ներքին եւ արտաքին կողմերու, օգտուելով պատմական յաղթանակին ընձեռած լուրջ առիթէն:

Իսկ ի՞նչ մտածել կու տան Հայաստանի վերնախաւին ու քաղաքական բոլո՛ր կողմերուն՝ փառապանծ 75-ամեակի շքերթները այսօրուան, երբ երկրին մէջ քաղաքական բոլոր կողմերուն միջեւ ամուլ բանավէճերն ու հակադարձ բանակռիւները օրըստօրէ կը սրին՝ Քորոնային պատճառով առողջապահական մտահոգիչ պատկերին զուգընթաց:

Եթէ չըլլար մեր ժողովուրդին միասնականութիւնը ճառագայթող 1918-ի Սարդարապատի Մայիսեան յաղթական հերոսամարտը՝ չէր ըլլար Հայրենական Մեծ Պատերազմի միասնական ու յաղթական ոգին պանծացնող Մայիսի 9-ը 1945-ի: Ու եթէ չըլլար 9 Մայիս 1945-ի Յաղթանակի Օրը՝ չէր ըլլար 9 Մայիս 1992-ի Շուշիի ազատագրութեան ու Արցախեան հերոսամարտի պանծալի օրը:

Այսպէ՛ս է որ հերոսամարտերու յաղթանակները կը կերտուին՝ Միասնականութեան Ոգիի անքակտելի օղակներով ամրակուռ, որուն յոյժ կարիքը ունի այսօրուան Հայաստանը՝ բոլո՛ր կուսակցութիւններուն նեղլիկ շահերէն գերիվեր:

Ու այդպէ՛ս մտածելու եւ գործելու համար, վաղն սկսիլը կրնայ ուշ ըլլալ:            

«ԾԱՂԻԿ» Գրական Ազգային հանդէս – Պէյրութ

dzaghig2004@yahoo.com