|
AĞUZE IRZ? FUPG M'NÜŞMNVNDR İHUZNDKŞUZ 12ĞE IUĞŞLRJRZ UXKRD |
|
Fupg^ 19 Wndznduğrz^ nüşmnvsuz auzerindkrdzzşğ ışpr hrır ndzşzuz Rikuzhndlr şd ub.uğar öuzuöuz şğmrğzşğnd st< şd auwmumuz ausuwz=zşğtz zşği! {Um+i´r .sçuüğuıuz ux<şd^ uwz cusşğndz^ şğç ihuzzndşjud Ağuze Irz=^ indür sr<njuxnds sg ışpr hrır ndzşzuw {Vşz= ağucuğrğ upçuğrm´ muğüu.+ir zşğ=şd! Şğşmnwşuz Htw+plndr st< ul zsuz+ğrzum audu=nwk sg hrır iuğ=ndr^ giı aupnğendu, lndğşğndz! Irz=rz zndrğndu, cuhudtzzşğnd jndjueğndkrdz^ zşğmuwujndszşğ şd uwl çznwknf sr<njuxndszşğ zu.uışindu, şz Üşğsuzrnw =uzr sg =upu=zşğnd^ Lni Uzotlgir şd Hğrd=itlr st<! |
|
80 AUÖUĞ ÖRZNDNĞ AĞUSUZR MG İHUİT İNDĞRNW ST> XUÖSUMUZ ÜNĞ;NPNDKRDZZŞĞND AUSUĞ |
|
Işpumuz upçrdğzşğ mg aupnğeşz nğ 80 auöuğ örzndnğzşğ muös nd huığuiı ağusuzr mg ihuişz^ nğhtiör xuösumuz ünğ,npndkrdzzşğnd qşxzuğmşz İndğrnw huımuznp Şyğuır uğşdşlşuz anpuıuğu,=zşğnd st<! Xuösumuz uwe ünğ,npndkrdzg Auzğuhşıumuz bğ<uzr ustztz sş, ünğ,npndkrdzg hrır glluw nd hrır pşmufuğndr Buzlgndğ)u şd ?rlri bğ<uzzşğtz! Hubıhuzndkşuz Zu.uğuğ Andlndir U=uğ^ ihuwumnwır hşı Şubuğ Mrdltğ^ jusu=uwrz ö+ğ=şğnd ağusuzuıuğ Rdsrk Irdzıuğ şd SRKr zu.uüua Au=uz (rıuz zu.gzkuj +ğ auzerhnds sg ndzşjuz nd suzğusuizndkrdzzşğ =zzuğmşjrz uwi ktsuwr bndğ<! Xuösumuz Ünğ,npndkrdzg hrır muıuğndr 500 =s$ bğ<uü,nf^ Stzhrvr auğuduwrz auındu,rz st<! Hrır suizumjr 80 auöuğ örzndnğ^ ünğ,npndkrdzzşğg hrır imirz 10 şlumtışğtz! |
|
ANLUZIUJR LĞUÜĞNP SG KNDĞ?RUWT UĞIU?İNDŞJUD UAUÇŞMVUMUZ MUÖSUMŞĞHNDKŞUZ SG AŞI MUH NDZŞZULND SŞPUEĞUZ?NF |
|
Uğıu=indsr nğnbndsg uğeuğujzşlnd ausuğ Ulkndz wrbşjndj nğ Kndğ=ru Y??- |
|
ERSUIŞIĞ- {10 IUĞNDUW YNYN:NDKRDZ´ UĞBUDG ÇUZUFTOR ENDX ÇUJUD |
|
Uzjşul buçuktz r fşğ Ersuışığ- Ti- Erışl ıuz= nğ uzjşul buçuktz r fşğ çujr Ersuışığ- Srdi mnpst m'uğct wrbşjzşl nğ Ersuışığg^ ıuğrzşğ t r fşğ mg ünğ,u,t +üıuıtğşğnd şd uznzj aşı sruirz =ubndu, suğenj ets=şğg ouzvzulnd ,ğuürğ sg! |
|
?ğriınig zşğmuwujndu, t nğhti Su= Inzulıir aşğni ÇNPN?R ULR?% AUW(UWR ST> |
|
(rzluzıujr uğndşiıuütı Ouzr Lrnztz huığuiıu, t uğquzrm sg nğ mg zşğmuwujzt ?ğriınig^ Su= Inzulıir fuouxuzrbr% Xnzulı Su= Inzulıir mşğhuğnf! Mg aupnğendr nğ Auw)uwr st< çu.ndszşğ ışpr ndzşju, şz uwz kuzüuğuzrz ux<şd^ ndğ jndjueğndkşuz eğndu, t uğquzrmg! Uğuç =ğriınzşuzşğnd uzndznf wuwıuğuğndkrdz sg gğu, t Nduıra Uhnd Zuiiuğ^ nğ euıuhuğıu, t şğşdnwkg şd huauz<u, t nğ kuzüuğuzg uzwuhup jndjueğndkşzt auzt uğquzrmg! Uhnd Zuiiuğ giu, t nğ şkt uwehrir eth= sg uwl mğ+z=r sg huğuüuwrz huıuatğ^ ub.uğa mg mnğ,uztğ! |
|
{Muötkt Indfuğ´ kşğkr st< ndbuüğud üğu.+indkrdz (UKRA STASTI NDİLND MG FŞĞLND;T X$ AUIITOŞUZR KĞ?ŞĞTZ {KUFUZ´ FTHG |
|
(ukra Stastı Ndilnd uwz iumudukrd kndğ= sıudnğumuz nd üğumuzuütızşğtz stmz t nğ auwşğtz inğfu, t nd auwşğtznf mg muğeuw auw üğumuzndkrdzg nd kuğüsuzndkrdzzşğ ul m'gzt! Uz uwi uzüus rğ ndbueğndkrdzg mşeğnzujndju, t {Kufuz´r fğuw şd sş, üzuauıuz=nf .+iu, t fthrz suirz^ erışl ıulnf nğ Auııtoşuz uwi fthnf mğju, t qşğçumulşl auduiuğumbxndkrdz sg nğ ecnduğ qşx= mg çşğndr! Fthg sr<rz euiumuğütz infnğumuz çuwj np<usrı suğend sg huısndkrdzz t! Qşğçumulndu, uwi zndğç auduiuğumbxndkşuz st< Auııtoşuz gzkşğjnprz hınwı sg gzşl mndıuw uwe suğendz uzjşulrz nd zşğmuwrz st<! (ukra Stastı Ndilnd erışl mndıuw nğ Auııtoşuzr uzndzg ktşd =rv ,uz+k t^ çuwj uz rikuzhndluauw audu=umuzndkşuz wuxu<uhua nd buı wuğündu, sıudnğumuzzşğtz stmz t^ rikuzhndluauw sıudnğumuz mşuz=r ustztz çşpndz üğrvzşğtz stmg^ 92 ıuğşmuz auiumr st< eşx mg buğndzumt uğıueğşl üğumuz çnlnğ işxşğt zşği nd auw üğumuzndkşuz huısndkşuz suirz ndzr ıuizşumzşğnf ürğ=! {Uxuiıuptz mu.ndu,´ .nğuüğşul rğ luwzu,udul w+endu,rz st< (ukra Stastı Ndilnd Auııtoşuzr uzqrz muhumjndkşusç mg üğt nğ sşğ ersuj muw 70 ıuğnduz üğnpr mşuz=nf zşğmuwujnp sbumndkuwrz ünğ,rv sg şd {üupızr üuzq´ sg! Zu.gzığşlnf nğ gzkşğjnpg kğ=şğtz çzuüğnf muğeuw öuwz^ uwi+ğ sşğ Ü$ t<rz fğuw znwzndkşusç mg ağuıuğumşz= (ukra Stastı Ndilndr uwi buı muğşdnğ w+endu,g^ zuşd rğşz bznğaumulndkrdz mg wuwızşz= nv sruwz Auııtoşuzr^ uwl usçnp< auw üğumuzndkşuz zmuısusç rğ jndjuçşğu, aşıu=ğ=ğndkşuz nd ub.uıuz=rz ausuğ! |
|
TAVAN'DA ASILI KALAN... Yazan: MEHMET FATİH USLU |
|
Rober Haddeciyan'ın kaleme aldığı Tavan’ın zor bulunur bir denge yakaladığı kanısındayım. Bir yanıyla, düşünceli, orta sınıftan iyi, makul ve sıradan bir adamın hikâyesini sunuyor. Onun ince tartısında ortalama mutlu ve fırtınasız bir hayatın incelikleri arasında bizi dolaştırıyor. Mehmet Fatih Uslu
Ermenice edebiyatla ilgilenen bir araştırmacı olarak Haddeciyan’ın daha önce Ermenice edebiyat üzerine bazı yazılarını ve kitaplarını okuma fırsatım olmuştu. Bu yazılarda, onun kültürün sınırlarını inşa eden ve koruyan, toplumunun birikimini derlemeyi ve anıtsallaştırmayı görev bilen bir münevver olduğunu düşünmüştüm. Major dile uyum sağlayan, kendi minör kültür alanı giderek daralan ve anadilini tedricen kaybetmekte olan azınlıklarda bu tür bir entelektüel rolünü sık görürüz. Gazeteciler/edebiyatçılar bilinçli ya da bilinçsiz babasız milletin babalığına, hudut savunuculuğuna soyunurlar. Bu sırttan atılması kolay olmayan bir entelektüel yüktür ve çok zaman onları belli biçim ve üslup sınırlarına hapseder. Ermenicede ilk olarak 1983 yılında yayımlanan Tavan bu bağlamda beni şaşırttı ve Haddeciyan hakkındaki izlenimimin yanlış ya da en azından fazlasıyla indirgenmiş olduğunu düşündürttü. Çağının roman bilgisini hazmetmiş modern bir romancı vardı karşımda zira. Tavan birinci tekilden aktarılan ve yer yer günceyi anımsatan bir anlatı yapısına sahip. Anlatıcı yaşadığı kaza sonucu felç geçirmiş ve yatağa mahkûm olmuş 60 yaşında uzun yıllar esnaflık yapmış İstanbullu bir Ermeni bey. Henüz metnin başında bize tam yedi ay on iki gündür bedenini hareket ettiremeden, “sırtını yataktan kaldır[madan]” (11) yattığını söylüyor. En çok yaptığı şey –biraz da mecburiyetten tabii– tavana bakmak. Minimalist bir metin Tavan. Sadece tek bir mekânda geçiyor: İstanbul’daki bir Ermeni hastanesinin hasta odasında. Anlatı zamanı birkaç haftalık bir süreyi kapsıyor. Mekânın darlığına koşut oldukça kısıtlı bir kahraman kadrosu var. Anlatıcının dışında, onu neredeyse her gün ziyarete gelen kızı Satenik ve anlatıcının odasını paylaştığı diğer hastalar (önce Margos adlı yaşlı bir adam, sonra küçük Aramik ve ona eşlik eden annesi Alis) metnin ana karakterleri. Bu şekliyle Tavan’ı bir durma ve bekleme metni olarak düşünebiliriz. Metin akarken anlatıcımızın gördüğü ve yaşadığı çok az şey var. Birileri kendi dertleriyle meşgul halde yanındaki yatağa gidip geliyor, o onları izliyor, gidip gelenlerle bir düzeyde diyalog kuruyor ama son kertede herkesten farklı olarak yatağa çakılmış halde bekliyor: “Yedi ayda sekiz-
Bütün bu zorlu halin içinde, aslında başına gelen facia karşısında dayanmayı beceren bir kahramanımız var. Ömer Türkeş’e göre, “Ciddi bir eğitim almamasına rağmen kendi kendini yetiştirmesini bilen, hayat görüşü olan, hassas, zarif ve yalnızlık korkuları çeken bir adam o”. (1) Ama başına gelen karşısında ahlayıp yazıklanmıyor. Nispeten soğukkanlı hatta. Bu akışın yumuşaklığı içinde, onda apaçık gördüğümüz hatırlama ve hissetme kanallarının açıklığını düşünceye hâkimiyeti tamamlıyor. Ölçüp tartan, bundan zevk alan bir göz kuruyor metni böylece. Kalp krizinden kaybettiği çok sevdiği “Anadolulu baba”sı, bir yeni- Romandaki ilginç noktalardan biri tüm bu yatağa mahkûmiyete neden olan olay. Anlatıcımız bir 4 Ocak günü eşe dosta Noel hediyesi (Ermeniler 6 Ocak’ta kutluyor Noel’i) almak için dükkânından çıktığında bir muz kabuğuna basarak düşüyor. Ne bir günah, ne bir suç var ortada. Ne hata ne ceza. Olan trajik değil. Hatta neredeyse komik. Kötü bir sürpriz sadece. Kendi küçük, sessiz, dar yaşamına uygun düşen bir kötü sürpriz. Bütün bu facia anını, öncesi ve sonrasıyla, tekrar tekrar yaşıyor anlatıcımız. Tavana bakarken saniye saniye, nokta nokta “felaket”ini, bu felaketten önceki yaşamını, bu yaşamda hissi manada onda belirleyici olmuş anları ayrıntılarıyla zihninde yeniden var edip inceliyor. “İnsan, feci bir felaketin ardından geri dönüp baktığında felaketten önceki dakikaların aldatıcılığı karşısında dehşete kapılıyor. Evet, aldatıcıdır o dakikalar, hiç belli etmeksizin bir anda uçuruma dönüşen yollara benzerler. O dakikaların hassaslığı ve gevşekliği dehşete düşürüyor insanı. Kim bu gevşeklikten kuşkulanabilir ki?” (53) Romanın bu çok leziz kısımlarında alttan altta bir sorunun yükseldiğini ve metnin yakasında asılı kaldığını hissetmeye başlıyoruz: O, ne zaman bir seyirci olmanın ötesine geçmiştir ki zaten? “Verjin ‘Bitti’ sözüyle babamı kastettiğimi sanmıştı. Oysa babamın hayatıyla birlikte sona eren başka şeyleri anlatmak istemiştim. Açıklamaya girişmedim. Zaten istesem de açıklayamazdım. Başımı cama dayayıp saatler boyunca sokağı seyrettim. […]” (36) Anlıyoruz ki, susarak, devam ederek, konuşma kudretinin peşinden koşmayarak, elinde olanın değerini bilerek, uyum sağlayarak yaşayıp gitmiş hep. Acılı sonları, “sürpriz” başlangıçları, hayatını toptan değiştiren “şok”ları –belki de tavana bakan, bedenini hareket ettiremeyen bir felçli gibi– kabullenerek: “Ben gözlerimi burada açtım, bu şehre aitim. Ama biraz önce gözlerini yuman babam buraya ait değildi […] O köyde dünyaya gelmişti. Ben onun köyünü hiç görmedim ve göremeyeceğim. […] Gözlerimi bu şehrin banliyölerinden birinde açtım ben. Yeni olduğunu ancak on beş yıl sonra anlayabileceğim baba evinde dünyaya geldim. Şehirdeki yuvamızda, köydeki evlerimizden sonuncusunun lambası hâlâ yanıyordu. İşte o gece, bu lamba sönmüş, Anadolu’da başlayan hikâye babamın ölümüyle son bulmuştu.” (36- Bu haliyle roman iki felç hali arasında, yaşarken –belki de fark edilmeden– tecrübe edilen soyut felç ile somut felç arasında sessiz ve okura alan açan bir diyaloga dönüşüyor. Bir “şok” sonrası kapısını açan ve kahramanımızı yatalak bir hayata mecbur bırakan “felaket”, onun hissiyat âlemini en dipten ve keskince belirleyen daha derin ama susturulmuş bir “Şok” ve “Felaket”in işaretlerini okuma imkânını –hem anlatıcı hem biz okurlar için– mümkün kılıyor. Bu bakımdan Tavan’ın zor bulunur bir denge yakaladığı kanısındayım. Bir yanıyla, düşünceli, orta sınıftan iyi, makul ve sıradan bir adamın hikâyesini sunuyor bize. Onun ince tartısında ortalama mutlu ve fırtınasız bir hayatın incelikleri arasında bizi dolaştırıyor. Ama öte yandan “işaret avcısı” okuru, tavana bakan kahramanımızın kendi halini ve hayatını seyrinde beliren “Felaket”in aslında ne olduğunu sorgulamaya davet ediyor: Kim bu yatakta yatan? Tavan’da asılı kalmış olan ne? Yazıyı ilginç bir notla bitireyim: Tavan Türkçeye, Ermenice yayımlanışından on dört yıl sonra 1997 senesinde çevrilmiş ve Telos Yayınevi tarafından basılmış. Türkiye’de üretilen Ermenice edebiyat adına bunun oldukça nadir görülen bir durum olduğunu söyleyebiliriz. 2018’de çıkan yeni baskı aynı Anahid Hazaryan çevirisinin gözden geçirilmiş hali. Bugün artık Osmanlı ve Türkiye sınırları içinde yazılmış Ermenice edebiyat hakkında bilgimiz yirmi yıl öncesine göre çok daha fazla. Aras Yayıncılık, Tavan’ı, romanın Türkçede gün yüzüne çıkmasından uzun seneler sonra yeni bir baskıyla okura sunarak, yine değerli bir katkıda bulunuyor. Dipnot: Ömer Türkeş. “Yaşlı Bir Adamın Güncesi”, Hürriyet Kitap Sanat, 2019. |
19 Wndznduğg ihuzndkşuz +ğz t {Um+i´r .sçuürğ Ağuze Irz=r^ nğ 2007 kndumuzrz ihuzzndşjud buçukukşğkr .sçuüğuıuz btz=rz ux<şd! Ktşd 12 ıuğr uzju, t noğr fğuwtz^ iumuwz şd uwzhti uwi ihuzndkşuz zşğ=rz ,ul=şğg ıumudrz buı sndk şz nd euıufuğndkşuz zriışğz ul mg buğndzumndrz uxuzj nğşdt çuz wiıumujzşlnd! 
Auzğuhşındkşuz Zu.uüuandkşuz Aupnğeumjndkşuz Çuczr Zu.uüua (uağtıırz Ulkndz wuwıuğuğşj nğ Kndğ=rnw iuasuzzşğtz endği auzndşjud Anluzıujr lğuüğnp Şnauzzu Ünğztlru Ht+ğisu^ nğ Kndğ=rnw st< mg ünğ,tğ nğhti Anluzıumuz {Atk Iumhluı´ kşğkr kpkumrj! Uğıu=indsr nğnbndsg muh vndzr lğuüğnprz Kndğ=rnw st< ndzşju, ünğ,ndztndkşuz aşı! Uğıu=isuz huıouxz t Anluzıujrzşğnd mnpst ığndu, uwz ışpşmndkrdzg giı nğnd lğuüğnpg muhşğ ndzr {Zndikğu´ uauçşmvumuz oumuır aşı! Anluzıuwr rb.uzndkrdzzşğg Kndğ=ruwt ışpşmndkrdzzşğ ndöu, şz lğuüğnprz Kndğ=ru sndı=r nd şl=r kndumuzzşğndz suirz! Uwi öuğüujndstz fşğ< ul Kndğ=ru nğnbu, t iuasuzzşğtz endği auzşl wrbşul lğuüğnpg! 
{Uğşdşl=´ lğuınd muw=t<g mg üğt nğ Auw)uwr sş, krdnf =ğriınzşuzşğ çnpn=r auzğuaudu= iuğ=şjrz =upu=rz st< jndjueğndkşuz eğndu, uğquzrmr sg ets!
Auonw=nf mg aupnğeşz= kt {Muötkt Indfuğ´ muw=t<r st< ağuıuğumndu,^ uhu {Auw Kşğk´r mnpst ul uğıuıhndu, t auw üğumuzndkrdzg ndindszuirğnp (ukra Stastı Ndilndr luwzu,udul stm w+endu,g% sşğ :sçuüğuhşı X$ Auııtoşuzr {Uxuiıup´ fthr kğ=şğtz znğ ağuıuğumndkşuz suirz^ {Kufuz´! Rzvhti wuwızr t^ UĞUİ ağuıuğumvuındzg uzjşulzşğg kğ=şğtznf znğ ağuıuğumndkşuz sg uğcuzujndju, tğ uwi zbuzudnğ fthg nd öuwz uwi uzüus uxu<uğmu, tğ kğ=şğtz muğeujnp üğuitğzşğnd ndbueğndkşuz! 
İsim okurların pek çoğuna tanıdık gelmeyebilir ama Rober Haddeciyan, İstanbul Ermeni toplumunun önde gelen ve derinden saygı duyulan mütefekkirlerinden biri. Hatta 1926 doğumlu yazarın İstanbul’daki Ermenice entelektüel hayatın en üretken kalemi olduğunu söyleyebiliriz. Şehirde hâlâ yayımlanmakta olan iki Ermenice gazeteden biri olan Nor Marmara’nın yayın yönetmenliğini de yapan 93 yaşındaki Haddeciyan’ın tiyatro, şiir, deneme, roman, eleştiri hatta edebiyat tarihi gibi alanlarda kaleme aldığı onlarca cilt eseri var. 1946’dan beri İstanbul’da yazıp yayımlayan, yazarlık hayatı yetmiş yılı aşmış bir kültür emekçisi, bir “gizli” hazine var karşımızda.
Metnin bu haliyle keskin bir mekân-